Wiosna i lato zachęcają do aktywności na świeżym powietrzu, spacery, wędrówki, przebywanie w parkach, lasach czy górach niosą za sobą ryzyko ukąszenia przez kleszcza i zachorowania między innymi na boreliozę. Większość zakażeń niszczona jest przez układ odpornościowy na wczesnym etapie. Czy jednak bagatelizować choroby i szczególnie dbać o odpowiednią profilaktykę.
CZYM JEST BORELIOZA?
Borelioza, nazywana także chorobą z Lyme i krętkowicą kleszczową jest bakteryjną chorobą odzwierzęcą. Jest to najczęściej występująca w Polsce choroba odkleszczowa. Wywołują ją krętki z rodzaju Borrelia, które na człowieka są przenoszone przez kleszcze z rodzaju Ixodes. Charakterystyczną cechą boreliozy jest jej wielonarządowy charakter- atakuje nie tylko skórę, która miała kontakt z zakażonym organizmem, ale także układ kostno-stawowy, serce oraz układ nerwowy. Liczba zachorowań na boreliozę ciągle wzrasta, jednak szybkie rozpoznanie choroby pozwala na skuteczne leczenie. Wyższa aktywność kleszczy przypada na kwiecień, maj i czerwiec. Latem ich aktywność spada, by ponownie nasilić się jesienią. Do zakażenia dochodzi poprzez ukąszenie, ale może nastąpić także po wtarciu w uszkodzoną skórę fragmentów rozgniecionego kleszcza.
JAK DOCHODZI DO ZAKAŻENIA?
Kleszcze żerują na ptakach, ssakach, a w szczególności na drobnych gryzoniach takich jak polne czy leśne myszy. Zwierzęta te mogą być nosicielami krętków Borrelli, które to krętki te trafiają do układu pokarmowego kleszcza. Podczas żerowania jelita kleszczy wypełniają się krwią, co uaktywnia krętki Borelli – namnażają się, a następnie przenikają do płynów ustrojowych i gruczołów ślinowych. To właśnie ze śliną kleszcz przekazuje chorobotwórcze drobnoustroje do organizmu człowieka. Prawdopodobieństwo wzrasta wraz z czasem żerowania na skórze, gdyż czas migracji krętków do gruczołów ślinowych wynosi 24 godziny. Krętki Borrelli po przedostaniu się do nowego żywiciela namnażają się w miejscu ukąszenia – powoduje to powstanie charakterystycznego dla boreliozy rumienia. Dalsze namnażanie się oraz migracja bakterii skutkuje powiększeniem („wędrowaniem”) oraz przemieszczaniem zaczerwienienia skóry. Krętki z miejsca zakażenia mogą przenikać także do krwi i chłonki, rozsiewając się na cały organizm. Bakterie Borrelia mają zdolność przejścia w formę nieruchomą, tzw. Cystę- w takiej postaci przebywają w organizmie, nie dając żadnych objawów chorobowych, a po pewnym czasie ponownie przekształcają się w formę aktywną, co prowadzi do opóźnionego rozwoju infekcji. W trakcie ukąszenia kleszcz wstrzykuje do organizmu żywiciela ślinę połączoną z substancją znieczulającą oraz przeciwzakrzepową – skutkuje to bezbolesnym, często niezauważalnym ugryzieniem. Połączenie ze skórą jest na tyle silne, że nie zostaje przerwane ani przez pocieranie odzieży, ani w trakcie codziennej higieny ciała.
PRZEBIEG I OBJAWY BORELIOZY
W przebiegu boreliozy można wyróżnić fazę wczesną zlokalizowaną, wczesną rozsianą (układową) oraz późną. Początkowo infekcja ogranicza się do miejsca ukąszenia – pojawia się rumień wędrujący. Może wystąpić w czasie od 3 do 30 dni od momentu zakażenia. Stopniowo zwiększa swoją średnicę osiągając wielkość co najmniej 5 cm. Rumień może nie mieć jednolitego zabarwienia i może posiadać centralne przejaśnienie. W kolejnej fazie choroby, (między 6 a 26 tygodniem) krętki poprzez krew docierają do innych narządów ciała. Mogą pojawić się kolejne rumienie wędrujące, a stan zapalny wywołany przez drobnoustroje skutkuje pojawienie się grypopodobnych objawów: gorączki, dreszczy, bólu głowy, mięśni i stawów. Chory odczuwa zmęczenie, dezorientację, zagubienie. Zaatakowanie układu nerwowego powoduje porażenie nerwu twarzowego, pogorszenie pamięci, problemy z koncentracją oraz zaburzenia snu. Późna faza choroby występuje od 6 miesięcy do kilku lat od zakażenia i może obejmować różne układy organizmu – najczęściej nerwowy oraz stawy, serce i skórę.
Wczesne objawy wskazujące na boreliozę:
- rumień wędrujący
- chłoniak limfocytowy – niebolesny, czerwony lub sinoczerwony guzek zlokalizowany w okolicy moszny, brodawki sutkowej, karku lub małżowiny
- gorączka lub bóle grypopodobne
- złe samopoczucie
Późne objawy mogące wskazywać na boreliozę to:
- przewlekłe zmęczenie
- nawracające bóle głowy, mięśni i stawów
- sztywność mięśni i karku
- zaburzenia snu
- porażenie nerwu twarzowego
- problemy z koncentracją
- zaburzenia słuchu i wzroku
DIAGNOSTYKA
Ze względu na nieswoiste objawy, borelioza rozpoznawana jest w gabinetach lekarzy różnych specjalizacji. Pacjenci z przewlekłym zmęczeniem, zaburzeniami koncentracji i pamięci trafiają do neurologa. Nawracające stany gorączkowe, osłabienie czy bóle mięśniowe często kierują nas do internisty, a utrzymujący się na skórze rumień skłania do pójścia do dermatologa. Podstawą rozpoznania choroby jest przeprowadzenie wywiadu, dlatego bardzo ważne jest dokładne opisanie swoich dolegliwości. Sam rumień wędrujący jest wystarczającym objawem pozwalającym na postawienie diagnozy. Po rozpoznaniu rumienia wędrującego lekarz niekoniecznie zleci badania diagnostyczne, gdyż te mogą nie dawać jeszcze wiarygodnych wyników. Typowymi badaniami do wykrycia boreliozy są testy serologiczne – ELISA, Western Blot oraz Multiplex. Wykrywają one przeciwciała skierowane przeciwko krętkom Borrelii. Innym rodzajem testu jest test transformacji limfocytów – LTT (Lymphocyte Transformation Test). Bada on odpowiedz limfocytów na antygeny krętkowe i określa, czy organizm miał z nimi styczność.
LECZENIE
Wczesna diagnostyka boreliozy pozwala na jej skuteczne leczenie. Jest chorobą bakteryjną, więc podstawą terapii są antybiotyki. W schematach leczenia znajdują się preparaty zawierające doksycyklinę, amoksycylinę, cefuroksym czy azytromycynę. Czas trwania antybiotykoterapii oraz sposób jej podawania (doustna czy dożylna) zależy od stopnia nasilenia choroby, jednak maksymalny okres stosowania antybiotyków wynosi 30 dni. Boreliozie mogą towarzyszyć objawy bólowe, które niwelowane są stosowaniem niesteroidowych leków przeciwzapalnych.
JAK SIĘ CHRONIĆ?
Nie istnieje szczepionka, która mogłaby uchronić nas przed zachorowaniem na boreliozę. Najważniejszym elementem profilaktyki jest unikanie kontaktu z kleszczami. Nie każdy z kleszczy jest nosicielem krętków Borrelii. Należy jednak przestrzegać zasad zapobiegających narażeniu na ugryzienie. Kleszcze bytują mnie tylko w lasach i na łąkach, ale nawet w miejskich parkach. Ostrożność musimy zachować udając się na leśne spacery, czy górskie wędrówki. Kleszcze najczęściej wybierają takie miejsca na ciele jak zgłębienia pod kolanami, pachwiny, szyja, mogą jednak zaatakować dowolny fragment skóry. Bardzo ważne jest szybkie usunięcie kleszcza. Pozostawienie go na 72 godziny skutkuje stuprocentowym zachorowaniem na boreliozę.
ABY UCHRONIĆ SIĘ PRZED BORELIOZĄ, NALEŻY:
- używać środków odstraszających kleszcze
- po przebywaniu na łonie natury dokładnie obejrzeć całe ciało – ukłucie przez kleszcza nie powoduje bólu, łatwo więc o przeoczenie
- unikać przebywania w wysokiej trawie i zaroślach
- osłaniać ciało ubraniami, na przykład zakładać długie skarpetki lub kalosze
- nie siadać bezpośrednio na trawie
- zakładać jasne ubrania, na których łatwiej dostrzec kleszcza
- nosić nakrycia głowy
- podczas spacerów i wędrówek mieć ze sobą urządzenia do usuwania kleszczy i preparat odkażający
- dbać o ochronę przeciwkleszczową zwierząt domowych
- po zauważeniu kleszcza na ciele natychmiast podjąć kroki do jego usunięcia
- po usunięciu kleszcza przez minimum miesiąc obserwować zarówno miejsce wkłucia, jak i całe ciało
- konsultować z lekarzem nagle pojawiające się objawy, nawet jeśli wystąpiły kilka miesięcy po ukąszeniu przez kleszcza
POWIKŁANIA
Borelioza jest podstępną chorobą, osłabiającą cały organizm. Może prowadzić do poważnych zaburzeń między innymi układu nerwowego. Neuroborelioza jest szczególną postacią boreliozy, której objawy mogą utrzymywać się nawet do kilkunastu lat od zakażenia. W jej wczesnej fazie dochodzi do porażenia nerwów czaszkowych, może rozwinąć się zapalenie opon mózgowo rdzeniowych, a nawet mózgu. Późna faza neuroboreliozy obejmuje przewlekłe zapalenie mózgu, objawy udarowe oraz zaburzenia poznawcze, problemy z pamięcią i koncentracją.
Zapalenie opon mózgowo rdzeniowych pojawia się kilka miesięcy po zakażeniu, a objawia bólami głowy, szyi, sztywnością karku. Towarzyszą mu gorączka, zmęczenie i bóle stawowe. Przebycie boreliozy może skutkować odczuwaniem zespołu poboreliozowego – PTLDS (Post – Treatment Lyme Disease Syndrome ). Jest to kilkumiesięczne, utrzymujące się zmęczenie, nawracające bóle głowy, bóle mięśniowo-stawowe i złe samopoczucie. Objawy te nie wykazują na trwające zakażenie i nie wymagają leczenia antybiotykiem. Kolejnym powikłaniem, które może wystąpić po kilku latach od zakażenia jest przewlekłe zanikowe zapalenie skóry ( ACA, Acrodermatitis Chronica Atrophicans). Na skórze kończyn – najczęściej palców rąk lub stóp – pojawia się obrzęk, zsinienie, a następnie skóra staje się „bibułkowata”. Może pojawić się ból świąt lub pieczenie. Borelioza może prowadzić do zapalenia mięśnia sercowego, migotania przedsionków i zaburzeń przewodnictwa. Mogą pojawić się nawracające stany zapalne stawów, głównie kolanowego, łokciowego oraz skokowego, którym towarzyszy obrzęk i ból.
O CZYM POWINIEN PAMIĘTAĆ CHORY NA BORELIOZĘ?
Podstawą leczenia boreliozy jest antybiotykoterapia. Należy bezwzględnie przestrzegać zaleceń lekarza i przyjmować leki według jego wskazań. Chory powinien zadbać o prawidłowo zbilansowaną dietę, którą warto wzbogacić produktami zawierającymi kwasy omega 3 oraz probiotyki. Aby zapobiegać grzybicom, które mogą być następstwem antybiotykoterapii, chory powinien unikać spożywania cukrów prostych oraz skrobi. Posiłki powinny być bogate w witaminy A, E, C, D oraz cynk, miedź i selen. Uzupełnieniem diety może być także koenzym Q10. Nieleczona choroba może prowadzić do trwałych uszkodzeń między innymi układu nerwowego. Towarzyszące chorobie bóle oraz stany depresyjne mogą być skutecznie ograniczane odpowiednim leczeniem. Przebycie boreliozy nie chroni nas przed ponownym zakażeniem; należy unikać narażenia na ponowny kontakt z kleszczami.
