Cukrzycą nazywa się grupę zaburzeń metabolicznych, których wspólną cechą jest hiperglikemia, będąca wynikiem bezwzględnego lub względnego niedoboru insuliny.
Przewlekła hiperglikemia ( czyli za wysokie stężenie glukozy we krwi) prowadzi do zaburzeń w metabolizmie białek, tłuszczów i gospodarki wodno- elektrolitowej. W konsekwencji tych zaburzeń może dochodzić do uszkodzenia różnych narządów i układów.
Podwyższone wartości glikemii w okresie ciąży ( czyli stężenia glukozy we krwi) u kobiety są bardzo niekorzystne dla matki i jej dziecka.
RODZAJE CUKRZYCY W CIĄŻY
W ciąży spotykamy dwa rodzaje cukrzycy:
- CUKRZYCĘ CIĄŻOWĄ – GDM ( Gestational Diabetes Mellitus), gdy zaburzenia tolerancji węglowodanów lub cukrzyca rozwijają się lub są po raz pierwszy rozpoznane w ciąży.
- CUKRZYCĘ PRZEDCIĄŻOWĄ – PGDM ( Pregestational Diabetes Mellitus), gdy kobieta chorująca na którykolwiek z typów cukrzycy ( typ 1,2 lub inne) jest w ciąży.
Cukrzyca ciążowa jest definiowana, jako różnego stopnia zaburzenia tolerancji glukozy ( hiperglikemia), które po raz pierwszy wystąpiły bądź zostały wykryte w trakcie ciąży. Dominującą grupę stanowią kobiety, u których hiperglikemia rozwinęła się w czasie ciąży. W tej grupie może się też znaleźć pewna liczba kobiet, u których cukrzyca ( zarówno typu 1 jak i 2) istniała już przed ciążą, ale nie została wykryta.
Wyróżnia się dwie klasy cukrzycy ciążowej (GDM):
- G1 – dla uzyskania normoglikemii wystarcza stosowanie leczenia dietetycznego
- G2 – dla uzyskania normoglikemii stosowane jest leczenie dietą i insuliną
KRYTERIA ROZPOZNANIA I KLASYFIKACJA HIPERGLIKEMII PO RAZ PIERWSZY ROZPOZNANEJ W CIĄŻY
Polskie Towarzystwo Diabetologiczne (PTD) podkreśla, że:
- Wszystkie kobiety w ciąży powinny mieć przeprowadzone badania w kierunku zaburzeń tolerancji glukozy
- Wstępne oznaczenie stężenia glukozy na czczo, aby sprawdzić, czy nie występuje hiperglikemia ciążowa, powinno być zlecone na początku ciąży – podczas pierwszej wizyty u ginekologa.
- U ciężarnych z grup ryzyka, należy od razu, już podczas pierwszej wizyty w czasie ciąży, zlecić wykonanie testu tolerancji glukozy ( 75g OGTT), dzięki któremu lekarz może wykryć nieprawidłowe wartości glikemii po doustnym przyjęciu 75g glukozy.
Jeśli test nie wykaże nieprawidłowych wartości glikemii, należy:
– powtórzyć test diagnostyczny między 24-28 tygodniem ciąży
– lub gdy wystąpią pierwsze objawy sugerujące cukrzycę
Diagnostyka między 24 a 28 tygodniem ciąży ma charakter jednostopniowy i polega na wykonaniu testu 75g OGTT.
Hiperglikemia po raz pierwszy zdiagnozowana w trakcie ciąży powinna być rozpoznawana i klasyfikowana według zalecań WHO (2013):
- Cukrzyca w ciąży, gdy spełnione są poniższe warunki ogólne rozpoznania cukrzycy ( czyli takie jak u wszystkich), to znaczy:
– glikemia na czczo ≥ 126 mg/dl (7,0 mmol/l)
– lub glikemia w 2 godzinie 75g OGTT ≥ 200 mg/dl (11,1 mmol/l)
– lub glikemia przygodna ≥ 200 mg/dl ( 11,1 mmol/l) i towarzyszą jej objawy kliniczne hiperglikemii
- Cukrzyca ciążowa ( GDM, gestational diabetes mellitus) – gsy spełnione jest przynajmniej jedno z kryteriów:
– na czczo stężenie glukozy w osoczu 92-125 mg/dl (5,1-6,9 mmol/l)
– 60 minuta stężenie glukozy w osoczu ≥ 180 mg/dl (≥10,0 mmol/l)
– 120 minuta stężenie glukozy w osoczu 153- 199 mg/dl (8,5 – 11,0 mmol/l)
KARMIENIE PIERSIĄ PO PORODZIE
Optymistyczne jest to, że po porodzie u większości kobiet z cukrzycą ciążówą, stężenie glukozy ulega normalizacji, jednak wszystkie te kobiety powinny mieć wykonane badanie w kierunku obecności zaburzeń tolerancji glukozy, bowiem przebycie cukrzycy w ciąży jest czynnikiem ryzyka jawnej cukrzycy w dalszych latach życia.
Zalecany przyrost masy ciała kobiet z cukrzycą w ciąży, to średnio 8-12 kg, w zależności od wyjściowej masy ciała, czyli od tego czy przed ciążą miała prawidłową masę ciała, niedowagę, nadwagę lub otyłość. Prawidłowość masy ciała łatwo można sprawdzić obliczając swój wskaźnik masy ciała, czyli tzw. BMI (ang. Body Mass Index).
DIETA KOBIETY Z CUKRZYCĄ W CIĄŻY
Zalecana liczba kalorii na kg masy ciała na dobę dla kobiety z cukrzycą w ciąży, w zależności od BMI kobiety przed ciążą:
- BMI przed ciążą < 19,8 kg/m2 – zalecana liczba kalorii na kg masy ciała to 35-40
- BMI przed ciążą 19,8-26 kg/m2 – zalecana liczba kalorii na kg masy ciała to 30-32
- BMI przed ciążą 26,1-29 kg/m2 – zalecana liczba kalorii na kg masy ciała to 25-30
- BMI przed ciążą >29 kg/m2 – zalecana liczba kalorii na kg masy ciała to 24-25
Dla kobiet z cukrzycą w ciąży najlepiej, aby zapotrzebowanie na kilokalorie w drugim i trzecim trymestrze określił lekarz lub dietetyk. W związku ze wzrostem zapotrzebowania na kilokalorie w drugim i trzecim trymestrze, w tym okresie wzrasta też zapotrzebowanie na białko, tłuszcze i węglowodany.
W ciąży wzrasta też zapotrzebowanie na wiele witamin i składników mineralnych, dlatego tak bardzo ważne jest wybieranie produktów o jak największej wartości odżywczej.
WĘGLOWODANY:
To najważniejszy składnik żywności, który ma wpływ na stężenie glukozy we krwi. Ustalenie odpowiedniej ilości węglowodanów w ciąży jest bardzo ważne, bo dzięki temu zmniejsza się ryzyko zarówno nadmiernego wzrostu stężenia glukozy we krwi jak i hipoglikemii ( niedocukrzenia).
Mimo, że po zjedzeniu produktów zawierających węglowodany stężenie we krwi wzrasta w największym stopniu i nie należy jeść ich zbyt dużo, są one potrzebne organizmowi i nie można też za bardzo ich ograniczać.
Należy wybierać określone rodzaje węglowodanów i koniecznie ustalić z lekarzem lub dietetykiem jaką ilość produktów zawierających węglowodany powinniśmy uwzględnić codziennie w naszym jadłospisie, jak również w poszczególnych posiłkach.
1g węglowodanów dostarcza 4 kcal
Udział węglowodanów w diecie:
- Powinien wynosić około 40 – 45 % kaloryczności diety, czyli prawie połowę wszystkich kilokalorii spożytych w ciągu doby. Ilość węglowodanów w diecie często wyraża się w liczbie wymienników węglowodanowych (WW). System WW ułatwia ustalenie ilości produktów zawierających węglowodany.
- Preferuje się, aby źródłem węglowodanów były te o niskim indeksie glikemicznym ( IG < 55).
- Minimalna zawartość błonnika to 25g/dobę lub 15g na 1000 kcal. Błonnik znajduje się w warzywach, owocach, produktach zbożowych, orzechach, nasionach.
Ważne jest wybieranie produktów bogatych w błonnik ponieważ:
– zwalniają wchłanianie węglowodanów
– dają uczucie sytości
– poprawiają pracę przewodu pokarmowego, zapobiegają zaparciom
– sprzyjają rozwojowi korzystnej flory bakteryjnej w przewodzie pokarmowym
– sprzyjają obniżeniu stężenia cholesterolu we krwi.
Preferowane źródła węglowodanów to: pełnoziarniste produkty zbożowe, produkty mleczne, warzywa i soki owocowe, orzechy, nasiona, pestki. Stanowczo odradza się kobietom z cukrzycą ciążową spożywania: węglowodanów prostych ( glukoza, fruktoza, sacharoza), miodu, cukru, słodyczy, dżemów i konfitur, owoców suszonych i w syropie, napojów słodzonych i soków owocowych.
TŁUSZCZE:
Ważne jest, aby dieta kobiet z cukrzycą ciążową zawierała nie tylko ustaloną ilość tłuszczu, ale także aby wybierać ich odpowiedni rodzaj, czyli głównie tłuszcze roślinne, a ograniczyć tłuszcze zwierzęce.
Ilość i rodzaj tłuszczu ma duży wpływ na zdrowie kobiety i dziecka. Tłuszcze są skoncentrowanym źródłem energii dla tkanek i wszystkich narządów, dostarczają witamin rozpuszczalnych w tłuszczach ( A, D, E, K ). Dodatek nawet niewielkiej ilości tłuszczu np. do warzyw, zwiększa przyswajalność zawartego w nich beta-karotenu, który jest prowitaminą A. Zawartość tłuszczu w posiłku wpływa na stężenie glukozy w dwojaki sposób: w okresie bezpośrednio poposiłkowym spowalnia wchłanianie węglowodanów, natomiast w okresie późnopoposiłkowym (3-8 godzin) może powodować wzrost glikemii.
1g tłuszczów dostarcza 9 kcal
Udział tłuszczów w diecie kobiet z cukrzycą ciążową powinien wynosić około 20 – 30 % kaloryczności diety. Ale jest to nie tylko tłuszcz dodany np. olej, ale także tłuszcz niewidoczny znajdujący się w produktach. Większość tłuszczu powinny stanowić nienasycone kwasy tłuszczowe. Szczególnie ważne jest pokrycie zapotrzebowania na wielonienasycone kwasy tłuszczowe z grupy omega-3. Zaleca się ograniczenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych ( NKT), poniżej 10% kaloryczności diety, ponieważ ich nadmiar podwyższa stężenie „złego” cholesterolu LDL we krwi. Dużo NKT zawierają m. in. tłuszcze zwierzęce, margaryny twarde, olej kokosowy, palmowy, większość słodyczy i fast foodów.
Kobietom z cukrzycą ciążową zaleca się ograniczyć do minimum izomery trans; można je znaleźć w wielu gotowych wypiekach cukierniczych, słodyczach, niektórych przetworach i daniach gotowych oraz niektórych daniach typu instant, jak zupy w proszku, sosy. Nadmiar izomerów trans w diecie podwyższa stężenie „złego” cholesterolu LDL we krwi, niekorzystnie wpływa na rozwój płodu a także nasila oporność na insulinę, może więc sprzyjać pojawieniu się cukrzycy w ciąży.
Preferowane źródła tłuszczu dla kobiet z cukrzycą ciążową to :
- Tłuszcze roślinne, najlepiej oleje rzepakowy i oliwa z oliwek do wszystkiego a słonecznikowy, sojowy, kukurydziany, z pestek winogron, z pestek dyni – tylko na surowo np. do surówek
- Awokado, orzechy, nasiona i pestki dyni
Niezalecane źródła tłuszczu dla kobiet z cukrzycą ciążową to :
- Tłuszcze zwierzęce : smalec, słonina, tłuste produkty mleczne i mięsne
- Margaryny twarde ( pakowane w papier), czyli takie, które po wyjęciu z lodówki trudno jest rozsmarować
BIAŁKA
Są podstawowym budulcem wszystkich naszych komórek, a tym samym są potrzebne do tworzenia wszystkich tkanek, w tym mięśni a także enzymów i hormonów dziecka. Wyróżniamy białka zwierzęce i roślinne. Produkty będące źródłem białka dostarczają także wielu innych ważnych składników odżywczych, m. in. żelaza oraz witaminy B6, która odgrywa dużą rolę w przemianach aminokwasów ( cząsteczki, z których zbudowane są białka) i tworzeniu z białek tkanek. Witamina B6 wpływa także na odpowiednie funkcjonowanie układu nerwowego i pomaga w zmniejszeniu nudności u kobiet w ciąży.
1g białka dostarcza 4 kcal.
Udział białka w diecie kobiet z cukrzycą ciążową powinien wynosić około 30 % ( ok. 1,3 g/kg masy ciała/ dobę).
Preferowane źródła białka dla kobiet z cukrzycą ciążową to:
- Chude mięso i drób, ponieważ chude zawierają mniej nasyconych kwasów tłuszczowych, niż tłuste. Mięso jest bardziej zalecane niż wędliny, m. in. dlatego, że one zawierają dużo soli.
- Chude produkty mleczne, ponieważ chude zawierają mniej nasyconych kwasów tłuszczowych, niż tłuste.
- Ryby, zwłaszcza tłuste morskie, ponieważ zawierają cenne kwasy tłuszczowe omega- 3. Niepokojącym problemem są zawarte w niektórych rybach związki rtęci, które mogą być toksyczne, zwłaszcza dla rozwijającego się płodu. Zaleca się spożywanie takich ryb i owoców morza jak: łosoś norweski, szprot, sardynki, sum, pstrąg hodowlany, flądra, krewetki, dorsz, ostrygi, przegrzebki.
- Jaja, ale nigdy nie surowe
- Suche nasiona roślin strączkowych: fasola, groch, soja, soczewica, zawierają podobną ilość białka co mięso
- Produkty zbożowe, orzechy, nasiona
Niezalecane źródła białka dla kobiet z cukrzycą ciążową:
- Tłuste produkty mleczne i mięsne, ze względu na dużą zawartość w nich nienasyconych kwasów tłuszczowych
- Wątróbka, nie należy jej jeść w ciąży, ponieważ zawiera bardzo dużo witaminy A w postaci retinolu, a zbyt duża jej dawka może zaburzyć rozwój płodu
WITAMINY I SKŁADNIKI MINERALNE
W ciąży bardzo ważne jest dla zdrowia mamy i rozwijającego się płodu, spożywanie produktów bogatych w witaminy i składniki mineralne, ponieważ na wiele z nich zapotrzebowanie w ciąży wzrasta w porównaniu do okresu sprzed ciąży.
W ciąży zwiększa się zapotrzebowanie na witaminy: A, E, C, B1, B2, PP, B6, B12, Kwas pantotenowy oraz na takie składniki mineralne jak: wapń, fosfor ( u kobiet < 19 lat ), magnez, żelazo, cynk, miedź, jod i mangan.
Wszystkim kobietom w ciąży zaleca się suplementację witaminami:
- Kwasem foliowym ( zwłaszcza do 12 tygodnia ciąży), ponieważ w pierwszym trymestrze zapotrzebowanie na tą witaminę, niezbędną do prawidłowego rozwoju dziecka, wzrasta tak bardzo, że trudno je pokryć tylko dietą. Zalecana norma to 450 mikrogramów kwasu foliowego na dobę.
- Witaminę D
Jednym z najważniejszych celów leczenia dietetycznego jest uzyskanie optymalnych wartości stężenia glukozy we krwi. Kobieta w ciąży z cukrzycą ciążową powinna spożywać 6 posiłków dziennie- 3 główne i 3 dodatkowe, spożywane jako drugie śniadanie, podwieczorek i posiłek przed snem.
