W dniach, w których groźne dla zdrowia pyły szczególnie zanieczyszczają powietrze, umiera więcej ludzi. Reszta narażona na ich działanie może spodziewać się odroczonych w czasie kłopotów ze zdrowiem. Smog nie jest wymysłem szalonych ekologów, ale realnym zagrożeniem dla współczesnego człowieka.
W Polsce tzw. alarm smogowy ogłasza się, gdy PM10 osiąga poziom dobowy 300ug/m3!
O fatalnej jakości powietrza, którym w Polsce oddychamy, mówi się zaledwie od kilku lat. Świadomość w tym zakresie jest u nas jeszcze stosunkowo niewielka, choć szybko rośnie, przede wszystkim dzięki mediom. Bardzo dużą rolę w informowaniu za ich pośrednictwem o niebezpieczeństwach związanych z tym, czym oddychamy, odgrywają organizacje pozarządowe. Ciągle jednak więcej się u nas w sprawie smogu mówi, niż robi. Dla porównania w innych krajach Europy pierwsze działania mające na celu poprawę jakości powietrza podejmowano już dziesiątki lat temu, a Unia Europejska około 30 lat temu wprowadziła prawne regulacje dotyczące tego zagadnienia.
PO CZYM POZNAĆ SMOG ?
Dużego zanieczyszczenia nie sposób przegapić. Smog dostrzegamy gołym okiem – połączenie mgły i szkodliwych dla zdrowia pyłów sprawia, że ograniczona jest widoczność. W tej „zawiesinie” szczególnie groźne są pyły oznaczone symbolami PM10 i PM2,5. Liczby mają dawać wyobrażenie o maksymalnej wielkości wchodzących w ich skład cząsteczek organicznych i nieorganicznych substancji – toksyn, metali ciężkich, alergenów itp. Specjaliści szacują, że w Polsce za połowę, jeśli nie większość zanieczyszczeń odpowiedzialne jest ogrzewanie domów słabej jakości opałem i korzystanie z przestarzałych pieców. Czym większa miejscowość, tym większy jest udział spalin z samochodów w psuciu powietrza. Swoje „dokłada” także przemysł. Zawartość pyłów w powietrzu mierzy się w mikrogramach na metr sześcienny. Unia Europejska dla pyłów drobnych ustaliła następujące dopuszczalne poziomy:
- Dla PM10 – 50 mikrogramów na metr sześcienny (dobowo)
- Dla PM10 – 40 mikrogramów na metr sześcienny (średni- roczny)
- Dla PM2,5 – 25 mikrogramów na metr sześcienny ( średni- roczny)
W zaleceniach Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wartości te są właściwie takie same, ale dotyczą stężeń dobowych.
Tym, na co jednak zwraca się największą uwagę, są normy, przy których władze ostrzegają obywateli, że powietrze jest złej jakości. W Polsce tzw. alarm smogowy ogłasza się, gdy PM10 osiąga poziom dobory 300 mikrogramów na metr sześcienny. Na Słowacji 150, Szwajcarom i Czechom wystarczy 100, Węgrom tyle samo, ale poziom zanieczyszczenia musi się utrzymywać przez dwa dni. Francuzi alarmują przy 80, Włosi – przy 75, a Belgowie przy 70.
WIĘCEJ ZAWAŁÓW, WIĘCEJ ZGONÓW…
Alarm oznacza, by- jeśli to nie jest konieczne- raczej nie wychodzić z domów. Jest ostrzeżeniem dla dzieci i osób starszych oraz chorych, których samopoczucie może się w takich warunkach pogorszyć. Wysokie stężenie pyłów sprawia, że częściej dochodzi do zawałów serca i udarów mózgu. Dowiedli tego lekarze ze Śląskiego Centrum Chorób Serca prowadzący badania w Aglomeracji Śląskiej. Okazało się, że w czasie, gdy powietrze jest złej jakości, do szpitali trafia o 12 % więcej osób z zawałem serca, o 16 % więcej z udarem mózgu i o 18 % więcej z zatorowością płucną. Z przeanalizowanych danych wynikało też, że w czasie, gdy ogłaszany jest alarm smogowy, umieralność wzrasta o 6 %. Zanieczyszczone powietrze pogarsza samopoczucie osób, które zmagają się z alergiami, astmą czy innymi chorobami układu oddechowego. Smog sprawia również, że ciężej przechodzimy infekcje- nawet zwykłe przeziębienia, na które jesteśmy narażeni szczególnie właśnie od późnej jesieni do wczesnej wiosny, czyli dokładnie w okresie, w którym pogarsza się jakość powietrza.
Bardzo ważne jest kontrolowanie jakości powietrza, np. na stronie internetowej Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Środowiska lub choćby za pomocą aplikacji w telefonie. Jeśli wiemy, że powietrze jest silnie zanieczyszczone- należy w miarę możliwości, ograniczyć wychodzenie z domu. Warto też kupić oczyszczacz powietrza do mieszkania. I nie otwierać okien, zwłaszcza rano i popołudniu, kiedy ludzie palą w piecach oraz jeżdżą do pracy autami i z niej wracają.
Warto podjąć walkę ze smogiem, ponieważ wdychanie zanieczyszczonego powietrza niesie za sobą długofalowe skutki zdrowotne. W 2013 roku WHO alarmowała, że z powodu smogu na świecie rocznie umiera 3,5 mln osób. Powoduje on np. nowotwory płuc u osób, które nigdy nie paliły papierosów. Jest też jednym z czynników, które sprawiają, że zwiększa się ryzyko zachorowania na Alzheimera – badania na ten temat opublikowano w „The Lancet”. Natomiast „The Telegraph” doniósł z kolei, że smog wpływa też negatywnie na męską płodność. Skutki zanieczyszczeń powietrza mogą być bardzo poważne dla naszego zdrowia.
WPŁYW SMOGU NA ZDROWIE CZŁOWIEKA
Samo słowo „smog” powstało jako zbitka dwóch słów angielskich: „smoke” (dym) i „fog” (mgła). Zjawisko powstaje, najczęściej w miejscowościach, w których w miesiącach zimowych w skutek spalania gorszych gatunków węgla w paleniskach domowych i piecach starego typu z dymem wydostają się znaczne ilości pyłów. Utrzymywaniu się tych drobnych cząstek w powietrzu towarzyszą takie zjawiska atmosferyczne, jak: niski pułap chmur, brak wiatrów, mgły i niskie temperatury. Poza pyłami smogowi towarzyszą zanieczyszczenia powietrza gazami, jak tlenki azotu, siarki, węgla, sadza, benzo(a)piren. Pyłowe zanieczyszczenia powietrza w zależności od średnicy cząsteczki mogą się utrzymywać w powietrzu bardzo długo. W ostatnich latach w Polsce odnotowano pomiary średniego rzędu 27 mikrogramów na metr sześcienny, jednak w poszczególnych miastach poziomy te znacznie przekraczały dopuszczalne normy.
Z danych WHO wynika, że spośród 50 miast Unii Europejskiej o największym zanieczyszczeniu powietrza frakcją PM2,5 aż 33 znajdują się w Polsce. Należą do nich między innymi: Żywiec, Sucha Beskidzka, Kraków, Skawina, Pszczyna, Rybnik, Wodzisław Śląski, Opoczno, Nowy Sącz. W większości tych miejscowości smog jest powodowany tak zwaną niską emisją ( to znaczy, że kominy palenisk są na wysokości nie wyższej niż 40m nad poziomem gruntu). Są to miejscowości o stosunkowo gęstej zabudowie oraz sezon grzewczy trwa w nich od września do kwietnia.
W styczniu 2017 roku w południowej Polsce wystąpiło rekordowo wysokie zanieczyszczenie powietrza. Normy pyłów PM10 i PM2,5 zostały przekroczone nawet o 3000 % ! Według Głównego Inspektora Sanitarnego poziomy alarmowe to 300 mikrogramów na metr sześcienny. Wtedy samorządy powinny podjąć specjalne działania doraźne. Takie przekroczenia stwierdzono w Radomsku, Rybniku, Żywcu, Zabrzu, Częstochowie i Wodzisławiu Śląskim. Dla porównania, w Warszawie stężenie pyłu PM10 przekroczyło 200 mikrogramów na metr sześcienny.
O niekorzystnym wpływie smogu na zdrowie człowieka, także wiedziano od dawna i obserwowano wzmożoną śmiertelność zwłaszcza wśród ludzi starszych i cierpiących na choroby przewlekłe, takie jak niewydolność krążenia czy niewydolność układu oddechowego. Mechanizm niekorzystnego wpływu smogu na organizm człowieka polega na tym, że im drobniejsze cząstki pyłów są zawieszone w powietrzu, tym głębiej wnikają do organizmu człowieka. Cząstki do 2,5 mikronów wnikają znacznie głębiej do płuc niż cząstki 10 mikronów, które mogą osadzać się w oskrzelach i oskrzelikach. Te najdrobniejsze cząstki wnikają do krwi i wraz z nią roznoszone są po całym organizmie, powodując nie rzadko różnego rodzaju stany zapalne i uszkodzenia komórek, także układu odpornościowego.
Skutkiem działania zanieczyszczeń powietrza zawartych w smogu jest wywoływanie reakcji alergicznych, w tym także astmy i znaczne nasilenie dolegliwości astmatycznych. Około 15 % napadów duszności astmatycznych ma związek z zanieczyszczeniem powietrza. Oddychanie zanieczyszczonym powietrzem może skutkować zaostrzeniem przewlekłego zapalenia oskrzeli i przewlekłej choroby oskrzelowo-płucnej. Zanieczyszczenia bardzo niekorzystnie działają także na układ krążenia i zwiększają ryzyko wystąpienia udaru mózgu i zawału mięśnia sercowego.
Ponadto pyły zawarte w smogu mogą oddziaływać niekorzystnie na kobiety w okresie ciąży, ze względu na ich szkodliwy pływ na płód. Mogą również opóźniać rozwój dziecka po urodzeniu.
Dla oczu szczególnie szkodliwy jest pył PM10, którego cząsteczki mają średnicę mniejszą niż 10 mikronów. Poprzez bezpośredni kontakt z narządem wzroku mogą wywołać stany podrażnienia, zapalenia i znaczne uszkodzenia.
Objawy często nasilają się lub pojawiają po dłuższej ekspozycji na toksyczne działanie smogu. Pojawiają się wtedy takie dolegliwości jak suchość, zmęczenie i podrażnienie oczu, uczucie obecności ciała obcego czy „piasku” pod powiekami, pieczenie bądź kłucie, nadwrażliwość na światło i niewyraźne widzenie. Aparat wzroku jest bezpośrednio narażony na działanie zanieczyszczonego powietrza, które zaburza produkcję filmu łzowego. Łzy składają się z trzech warstw: lipidowej, wodnej i mucynowej, a każda z nich pełni swoją własną funkcję. Zaburzenie którejkolwiek z nich może prowadzić do wystąpienia suchości oczu poprzez wystąpienie nadmiernego parowania, wysychania lub zaburzenia produkcji łez.
Uszkodzony film łzowy nie stanowi skutecznej ochrony dla oka i predysponuje do wystąpienia infekcji bakteryjnych i uszkodzenia rogówki. Są to stany występujące rzadko i głównie w wyniku bagatelizowania wcześniejszych objawów. Kolejnym problemem jest nadwrażliwość na działanie związków chemicznych zawartych w pyłach, które mogą powodować zapalenia spojówek o charakterze nawracającym, alergicznym.
W celu zabezpieczenia aparatu wzroku przed szkodliwym działaniem zanieczyszczonego powietrza należy przede wszystkim zmniejszyć ekspozycję na smog w okresach jego nasilonego występowania, czyli ograniczyć wyjścia na zewnątrz do niezbędnego minimum. Jeśli nie stosujemy okularów korekcyjnych, warto zaopatrzyć się w okulary przeciwsłoneczne, które będą stanowiły mechaniczną ochronę od wiatru, a co za tym idzie od przemieszczającego się wraz z nim z dużą prędkością szkodliwego pyłu. Warto również zadbać w domu o dobrej jakości jonizator.
JAKIE DZIAŁANIA POWINNIŚMY PODJĄC W CELU ELIMINACJI SMOGU ?
Rozwiązywanie problemów smogu to przede wszystkim eliminacja źródeł jego powstania. Zanim to jednak nastąpi w skali kraju, w przypadkach podwyższonych znacznie stężeń pyłów zawieszonych w powietrzu powinno się stosować odpowiednio dobrane ochrony osobiste w postaci półmasek lub masek przeciwpyłowych, których wkłady filtracyjne są wykonane z odpowiedniej tkaniny, która będzie skutecznie chroniła organizm przed niekorzystnym działaniem smogu. Korzystne jest także picie dużych ilości płynów oraz spożywanie antyoksydantów, aby eliminować nadmiar wolnych rodników, jakie wnoszą do naszego organizmu i stymulują ich powstawanie, cząstki pyłów zawieszonych w smogu.
