Fizjologia nosa – funkcje, anatomia, zatoki

Nos – fizjologia

Unaczynienie błony śluzowej jam nosa podlega kontroli autonomicznego układu nerwowego (AUN). Włókna współczulne wspomnianego układu odpowiedzialne są za skurcz naczyń- odbywa się to za pomocą neuroprzekaźników : adrenaliny, noradrenaliny i neuropeptydu Y (NPY). W przypadku wystąpienia kataru pod wpływem działania wspomnianych transmitterów ( za których stymulację odpowiedzialnych jest większość leków sympatykomimetycznych) dochodzi do zahamowania wycieku wydzieliny i zmniejszenia obrzęku oraz stanu zapalnego śluzówki nosa.

Z kolei przewaga działania przywspółczulnej części AUN powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych. Dzieje się to poprzez przekaźnictwo acetylocholiny (ACh) i wazoaktywnego peptydu jelitowego (VIP). Poszerzone naczynia krwionośne śluzówki jam nosowych prowadzą do ich zatkania. Należy wspomnieć, że oddychanie przez nos jest dla zdrowia o wiele bardziej korzystne niż oddychanie ustami. Wynika to z faktu pojawiających się istotnych przemian, jakim ulega powietrze przechodzące przez poszczególne struktury nosa, zatoki przynosowe i śluzówkę nosa. Zostaje ono ocieplone bądź lekko ochłodzone, oczyszczone i nawilżone.

Przyczyny niedrożności

Niedrożność jam nosowych spowodowana jest zwykle nieżytem nosa, czyli stanem zapalnym jamy nosowej (rhinitis). Oprócz objawów subiektywnych stwierdza się również rozszerzenie i zwiększoną przepuszczalność naczyń krwionośnych, co powoduje wynaczynianie, przesiękanie płynów.

W wyniku tego procesu obserwuje się wówczas nadmierne wydzielanie śluzu. W przebiegu nieżytu nosa dochodzi również do przekrwienia i zastoju żylnego, których wynikiem jest obrzęk błony śluzowej nosa. Proces zapalny przebiega z pomocą różnych prozapalnych mediatorów chemicznych występujących o organizmie, powodujących wstąpienie wymienionych objawów. Dochodzi wówczas do degranulacji komórek tucznych ( mastocytów), wydzielających m.in. histaminę, heparynę i fosfolipidy. Substancje te nasilają objawy nieżytu nosa.

Nieżyt nosa – rodzaje

Występujący rodzaj nieżytu nosa związany jest silnie z czynnikiem etiologicznym ( wywołującym objawy). I tak na przykład:

• OSTRY NIEŻYT NOSA- wywołany jest przez zakażenia rhinowirusowe, koronawirusowe, paragrypy lub zakażenia bakteryjne (gronkowcowe, paciorkowcowe, pneumokokowe)

• PRZEWLEKŁY NIEŻYT NOSA- występuje najczęściej w przebiegu gruźlicy, histoplazmozy, zakażeń grzybiczych (np. rhinosporydiozy), czy lejszmaniozy

• ZANIKOWY NIEŻYT NOSA- wówczas prawidłowy nabłonek urzęsiony zmienia się w nabłonek wielowarstwowy płaski o znacznie zmniejszonej ilości naczyń: występuje najczęściej u osób w podeszłym wieku

• NACZYNIORUCHOWY NIEŻYT NOSA- jego etiologia pozostaje nie do końca zbadana, stwierdzono jednak, że suche powietrze może być katalizatorem rozwoju choroby.

• POLEKOWY  NIEŻYT NOSA-( rhinitis medicamentosa) – wystepuje zazwyczaj po długotrwałym stosowaniu ( powyżej 5-7 dni) aerozoli leczniczych zawierających substancje obkurczające naczynia krwionośne śluzówki nosa oraz zmniejszające ich przekrwienie, zwane również środkami anemizującymi (np. ksylometazolina, oksymetazolina, nafazolina), w celu zmniejszenia objawów innych nieżytów nosa.

Konsekwencje niedrożności

Niedrożność nosa wynikająca z powiększającego się obrzęku błony śluzowej i nadmiernego wydzielania śluzu jest główną przyczyną wystąpienia zapalenia zatok przynosowych (sinusitis). Wszelkie zaburzenia dotyczące drożności szczelin łączących struktury nosa z zatokami przynosowymi są przyczyną zamknięcia przestrzeni jamy zatoki, z wytworzeniem ujemnego ciśnienia, zastojem śluzu, zmniejszeniem zawartości tlenu oraz zmiany ph.

Sprzyja to rozwojowi bakterii (zwłaszcza beztlenowych). Zatkany nos zmusza pacjenta do oddychania przez usta. Stan ten powoduje zwiększenie ryzyka wystąpienia zakażeń dolnych dróg oddechowych związanych z dostawaniem się do niższych pięter układu oddechowego nieoczyszczonego i nieogrzanego powietrza. Stan zapalny w przebiegu nieżytu nosa obejmuje również przyległe błony śluzowe- przede wszystkim noso-gardło wywołując pieczenie, świąd, zapalenie i ból gardła. Następnie może dojść do zapalenia krtani, tchawicy i oskrzeli, oskrzelików, a nawet płuc. Wówczas obserwuje się objawy związane z zaburzeniem narządu artykulacyjnego, chrypkę i kaszel. Konsekwencją ostrego nieżytu nosa wraz z zajęciem zatok jest ból głowy oraz stan podgorączkowy lub gorączka. Innym następstwem zapalenia śluzówki nosa może być zapalenie spojówek oraz ucha środkowego.

Rola codziennej higieny

Należy zwrócić uwagę na codzienną higienę nosa. Czynniki determinujące prawidłowa, fizjologiczną funkcję nosa oraz przyległych mu zatok przynosowych to:

1. DRENAŻ (płukanie) śluzówki jamy nosowej (solą fizjologiczną 0,9 % NaCl)

2. NAWILŻENIE śluzówki jamy nosowej i rozrzedzenie śluzu, udrażnianie „zatkanych” jam nosowych (wody morskie w aerozolu- hipertoniczne dla dorosłych i hipotoniczne dla dzieci)

3. UNIKANIE przebywania w klimatyzowanych i suchych pomieszczeniach

4. STOSOWANIE preparatów działających „troficznie” i regenerująco na śluzówkę nosa (dekspantenol, gliceryna, olej sezamowy)

5. MECHANICZNE oczyszczanie nosa (systematyczne wydmuchiwanie zanieczyszczeń)

Ze względu na 95% udział wody w śluzie pokrywającym błonę śluzową jamy nosowej nawilżanie i płukanie tej struktury ma niebagatelne znaczenie w utrzymaniu fizjologii nosa.

Czym płukać nos?

Regularne stosowanie izotonicznego roztworu soli fizjologicznej, zwłaszcza w sezonie zimowym ( gdy śluzówka nosa narażona jest na niskie temperatury) oraz letnim ( gdy nabłonek migawkowy ulega częstym przesuszeniom), sprzyja zachowaniu naturalnej bariery chroniącej przez uszkodzeniami błony śluzowej nosa.

Do płukania nosa zaleca się również solanki, czyli wody źródlane wydobywane z dużych głębokości, roztwory wieloelektrolitowe (np. sól emska) oraz roztwory z dodatkiem jonów miedzi zwiększających lokalną odpowiedź immunologiczną oraz jonów cynku, które są szczególnie wskazane w przypadku alergii jako jednego z czynników wyzwalających niezyt nosa.

Preparaty żelowe

Warto również wspomnieć o nawilżaniu i natłuszczaniu śluzówki nosa preparatami w postaci żelu. W aptekach dostępne są donosowe preparaty żelowe zawierające m.in. olej sezamowy, glicerynę, dekspantenol, poliakrylan glicerolu, kwas hialuronowy, nienasycone kwasy tłuszczowe, olej arachidowy, tokoferol, wyciągi z czerwonych i brunatnych alg, propolis. Substancje te działają również troficznie i regenerująco na błonę śluzową jamy nosowej o zaburzonej strukturze.

Olejki eteryczne

Jeszcze inaczej działa aromaterapia, np. olejkami eterycznymi. Olejki eteryczne są szczególnie skuteczne w przebiegu infekcji wirusowych i bakteryjnych układu oddechowego, w tym schorzeniach związanych ze stanami zapalnymi błony śluzowej nosa  pogarszającymi czynności filtracyjne nosa ( w tym w niedrożności jam nosowych). Warto wymienić chociażby następujące olejki: kajeputowy, eukaliptusowy, kardamonowy, szałwiowy, rozmarynowy, tymiankowy, oregano, goździkowy, kosodrzewinowy, sosnowy, świerkowy, jałowcowy, miętowy, cedrowy, sandałowy, herbaciany, macierzankowy.

Aromaterapia

W celu wdychania określonego olejku do niewielkiego zbiorniczka z gorącą wodą należy wlać kilka kropel preparatu i postawić na ciepłym kaloryferze. Inhalacje z zastosowaniem olejków eterycznych polegają na dużym rozcieńczeniu danego preparatu w gorącej wodzie znajdującej się w inhalatorze lub misce oraz czynnym, bezpośrednim wdychaniu leczniczych oparów.

Inne inhalacje

Oprócz aromatoterapii i inhalacji aromaterapeutycznej, w leczeniu nieżytu nosa stosuje się również inhalacje z :

• roztworu chlorku sodu sporządzonego na bazie wody i soli kuchennej

• roztworu sporządzanego na bazie wody i soli emskiejroz

PIERWSZY JESIENNY KATAR

Katar chodź powszechny, utrudnia nam codzienne funkcjonowanie! Ciągły wysięk z nosa jest kłopotliwy przy wykonywaniu codziennych obowiązków. Na pewno kataru nie powinniśmy bagatelizować! Grozi to bowiem dłuższym, złym samopoczuciem.

Nieżyt błony śluzowej nosa – potocznie zwany katarem, może być pierwszym symptomem schorzenia układu oddechowego. Katar charakteryzuje sie obrzękiem błony śluzowej jamy nosowej i zwiększonym wydzielaniem śluzu. Początkowo wydzielina ma charakter wodnisty, w późniejszym etapie może przybierać zielonożółtą barwę i bardziej gęstą konsystencję.

Podczas kataru dochodzi do stopniowego zmniejszenia drożności nosa; często również do całkowitego zatkania. Nieżytowi nosa mogą towarzyszyć takie objawy jak wysoka gorączka, bóle głowy i osłabienie – wtedy najprawdopodobniej mamy do czynienia z infekcja wirusową – grypą. Katar może towarzyszyć również zapaleniu zatok, sezonowej alergii, przeziębieniu czy nawet  płonicy i ospie. 

Nieżyt błony śluzowej nosa bardzo często upośledza działanie narządu smaku i węchu. Katar jest przenoszony droga kropelkową, więc jest zaraźliwy!

Wśród sposobów leczenia kataru należy wyróżnić:

1. A) W początkowej fazie warto sięgnąć po domowe sposoby tj. inhalacje z soli fizjologicznej, napary ziołowe, nawilżanie powietrza, kąpiele na bazie olejków eterycznych.
2. B) Jeżeli domowe sposoby okazują się nieskuteczne, można wprowadzić leczenie farmakologiczne, obejmujące stosowanie obkurczających kropli do nosa zmniejszających wysięk, roztworów wody morskiej skutecznie upłynniających wydzielinę, oraz tabletek doustnych np. w połączeniu z substancją antyalergiczną.