Życie człowieka dzieli się na kilka okresów- dzieciństwo, młodość, wiek dojrzały i starość. Granice pomiędzy tymi etapami w wypadku konkretnych osób są w zasadzie umowne, jednak decyduje o nich nie tyle samopoczucie, co przede wszystkim data urodzenia.
W medycynie przyjęto, że starość rozpoczyna się od 65 roku życia. Starość, tak samo jak inne okresy życia, charakteryzuje sie specyficznymi problemami natury biologicznej, społecznej i rodzinnej.
W ostatnich latach społeczeństwa krajów europejskich, w tym także Polska, starzeją się coraz bardziej. Oznacza to, że rodzi się mniej osób, niż umiera. Ponadto zwiększa się średnia długość życia przeciętnego człowieka. Konsekwencją może być znaczne obciążenie ekonomiczne przyszłych pokoleń, dbających o swoich rodziców i dziadków.
Problematyką wieku podeszłego zajmuje się geriatria. Ta dziedzina medycyny obejmuje nie tylko wszelkie schorzenia najbardziej typowe dla starości, ale również zajmuje się ich profilaktyką.
PROBLEMY MEDYCZNE OSÓB STARSZYCH
W okresie starości obserwuje się przewagę procesów zużycia i niszczenia nad mechanizmami syntezy. Organizm nie skupia się wówczas na usprawnianiu funkcji narządów czy rozwoju tkanki mięśniowej, ale przede wszystkim na kontroli i utrzymywaniu na jak najlepszym poziomie czynności organów wewnętrznych. Nierzadko powtarzające się przez całe życie choroby uszkadzają niektóre tkanki czy układy, zwłaszcza jeżeli mają charakter przewlekły i trwają wiele lat. Mechanizmy naprawcze obniżają swoją wydolność, nie są zatem w stanie przywrócić organizmowi takiej sprawności oraz siły, jakie miał w czasie młodości i dojrzałości.
UKŁAD ODPORNOŚCIOWY
Po 65 roku życia organizm zaczyna gorzej funkcjonować. Między innymi osłabia się układ odpornościowy, co skutkuje częstszymi infekcjami i większą podatnością na choroby. W wypadku zakażenia walka z drobnoustrojami pochłania więcej energii i wymaga dłuższego czasu. Dlatego niezbędne jest przestrzeganie zasad profilaktyki. Ludzie nstarsi powinni unikać skrajnych temperatur, nie można dopuścić do przemarznięcia. Ze względu na zmniejszoną tolerancję zimna konieczne jest dostosowanie ubioru do indywidualnego odczucia, nie zaś do opini otoczenia. W podeszłym wieku należy wystrzegać się kontaktu z osobami zakaźnie chorymi. Gdy pojawia sie pierwsze oznaki choroby, trzeba jak najszybciej rozpocząć kurację, nierzadko antybiotykową, ponieważ organizm może okazać się zbyt słaby do samodzielnego zwalczania zarazków. Opóźnienie terapii prowadzi czasami do gwałtownego postępu infekcji.
UKŁAD KOSTNO- STAWOWY
W miarę upływu lat dochodzi do osłabienia mechanizmów wpływających na zrastanie się kości. Dlatego wszelkie ich złamania i pęknięcia wiążą się często z długotrwałym unieruchomieniem. Niekidy, w skrajnych przypadkach, może nie dojść do zrośnięcia odłamów, powstaje wówczas tak zwany staw rzekomy, co prowadzi do dolegliwości bólowych i utrudnia lub wręcz uniemożliwia porusznaie się starszej osobie. Ponadto u wszystkich ludzi w wieku podeszłym, zwłaszcza u kobiet, następuje rozwój osteoporozy. W jej wyniku kości stają się tak kruche i delikatne, że nawet najbardziej błachy uraz grozi złamaniem albo co najmniej pęknięciem. Z tego względu należy wystrzegać się sytuacji grożących upadkiem, uderzeniem lub jakąkolwiek kontuzją. Warto również zadbać, pod kontrolą endokrynologa lub reumatologa, o wzmocnienie struktur kostnych poprzez zażywanie odpowiednich preparatów farmakologicznych.
Najbardziej typową patologią wieku podeszłego w zakresie traumatologii jest złamanie szyjki kości udowej. Jeszcze do niedawna taki uraz prowadził do zgonu, ze względu na trwałe unieruchomienie i w nastepstwie ciężkie zapalenie płuc. Obecnie problem rozwiązuje się poprzez operacyjne założenia protezy stawu biodrowego. Przywracając pełną ruchomość, pozwala ona na bardzo szybkie odzyskanie sprawności.
Czasami poważnym problemem staje się choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa i kończyn, najczęściej dolnych. Pod wpływem wieloletniego obciążenia, np. w wyniku ciężkiej pracy fizycznej oraz utrwalonej nieprawidłowej postawy, dochodzi do uszkodzenia powierzchni chrzęstnych stawów. Ustrój nie potrafi już odtworzyć ich prawidłowej struktury, co objawia się bólami i ograniczeniem ruchomości. Typowymi symptomami są ból i uczucie oporu na początku ruchu. Dolegliwości te stopniowo zmniejszają się pod wpływem powtarzania czynności, co bywa relacjonowane jako konieczność „rozruszania się”.
Lekarz powinien w sytuacji nasilonych zmian zwyrodnieniowych rozważyć włączenie terapii przeciwbólowej. Warto pamiętać, że poprawę sprawności oraz zmniejszenie dolegliwości przynosi regularna gimnastyka, zwłaszcza pod okiem fachowego instruktora- rehabilitanta, a także zabiegi fizykoterapeutyczne, na przykład masaże lub techniki elektroterapeutyczne.
UKŁAD KRĄŻENIA
Choroby układu krążenia należą do najczęstszych problemów zdrowotnych osób w podeszłym wieku. Jest tak między innymi dlatego, że złogi złego cholesterolu, odkładające sie przez całe życie w ścianach tętnic, prowadzą do usztywnienia naczyć i zwężenia ich światła. W efekcie krew trudniej dopływa do dwóch najważniejszych dla człowieka narządów- serca i mózgu. W czasie nasilonej aktywności serce pracuje szybciej, dlatego rośnie zapotrzebowanie na tlen. Niestety, zwężone naczynia nie są w stanie dostarczyć odpowiedniej ilości krwi. W miarę postępu choroby niedostatek tlenu może być odczuwany nawet w czasie spoczynku, a w skrajnych przypadkach prowadzi do zawału. Niedokrwienie mięśnia sercowego objawia się bólami zlokalizowanymi za mostkiem, ogranicza sprawnośc fizyczną oraz zmniejsza tolerancję wysiłku. Konsekwencją przewlekłej choroby wieńcowej jest zastoinowa niewydolność krążenia. Osłabione serce tłoczy krew ze zmniejszoną siłą, co powoduje jej zastój. Obserwuje sie wówczas obrzęki stóp i wokół kostek, duszności przy podejmowaniu wysiłku lub w pozycji leżącej, wreszcie większa skłonność do zapadania na choroby układu oddechowego.
Osobnym problemem, wynikającym po części z miażdżycy naczyń krwionośnych, jest nadciśnienie tętnicze. Rozpoznaje się je wtedy, gdy ciśnienie skurczowe przekroczy wartość 140 mm Hg, a rozkurczowe 90 mm Hg. Niezwykle wazną kwestią pozostaje utrzymanie ciśnienia poniżej tych wartości. Służą temu: redukcja masy ciała do wagi zalecanej wskaźnikiem BMI, dieta o niskiej zawartości soli kuchennej, a przede wszystkim leki przeciwko nadcisnieniu. Zaburzenie to stwarza niebezpieczeństwo bardzo groźnych chorób: zawału serca i udaru mózgu.
Choroba układu krążenia będzie trwać do końca życia, dlatego nie wolno odstawić przepisywanych lekarstw.
Zaburzenia rytmu serca mogą być przyczyną dodatkowych kłopotów zdrowotnych osób w podeszłym wieku, gdyż właśnie u nich dość często obserwuje się migotanie przedsionków. Dolegliwość ta daje niemiłe uczucie kołatania w klatce piersiowej, wynikające z nierównej pracy serca. Oprócz zmniejszonej wydolności fizycznej, za konsekwencję tego schorzenia należy uznać zwiększone ryzyko udaru mózgu. Powstające w czasie nieskoordynowanych skurczów przedsionków i komór drobne skrzepliny wędrują wraz z krwią do ośrodkowego układu nerwowego. Tam mogą powodować niedrożność drobnych tętniczek i udar niedokrwienny mózgu.
UKŁAD NERWOWY
Niektóre schorzenia układu nerwowego znacznie częściej występują u osób starszych. Należy do nich przede wszystkim udar mózgu, zwłaszcza jego postać niedokrwienna. Podobnie jak w wypadku zawału serca, przyczyną są narastające przez całe życie zmiany miażdżycowe w tętnicach- w tej sytuacji wewnątrzczaszkowych. Konsekwencją zamknięcia światła pojedyńczego naczynia jest martwica zaopatrywanego przez nie obszaru mózgu. Objawy, jakie się wówczas pojawiają, zależą od tego, które struktury nerwowe uległy uszkodzeniu.
Bardzo często obserwuje się różnego rodzaju niedowłady- połowiczny ( obejmujący kończynę dolną i górną po tej samej stronie), jednokończynowy ( tylko jedna ręka lub noga), w obrębie mięśni twarzy (np. opadanie kącika ust). Nierzadko dochodzi do0 zaburzeń czucia- osłabieniu ulega w róznych kombinacjach zdolność odbierania bodźców dotyku, ucisku, bólu i temperatury, upośledzenie równowagi, zaburzeń wzroku czy zawrotów głowy. Znamienną cechę udaru stanowi jego zupełnie nagły początek, wszystkie symptomy występują niespodziewanie u dotychczas z pozoru zdrowej osoby. Niekiedy stwierdza sie obciążenie zaburzeniami ze strony układu krążenia, przede wszystkim nadciśnieniem lub chorobą niedokrwienną serca.
Choroba Alzheimera to kolejne zaburzenie neurologiczne typowe dla ludzi starszych. Najistotniejszym czynnikiem jego rozwoju jest wiek- prawdopodobieństwo staje się tym większe, im starsza jest dana osoba. Schorzenie polega na rozwijającym się powoli zespole otępiennym, stopniowo prowadzącym do całkowitej utraty wszelkich zdolności intelektualnych. Początkowo upośledzeniu podlega pamięć krótkoterminowa, odpowiedzialna za niedawne wydarzenia. Stopniowo zaburzenia nasilają się tak, że chory zapomina nawet własnego imienia. Kłopoty z rozpoznawaniem osób znajomych postepują do stopnia, w którym osoba dotknięta schorzeniem nie poznaje własnego odbicia w lustrze. Zapominanie słów z czasem przybiera rozmiary uniemożliwiające jakąkolwiek komunikację. We wczesnych fazach choroby pojawiają się problemy z odnalezieniem drogi, które skutkują gubieniem się w czasie powrotu do domu z najbliższych miejsc, potem zaś nie pozwalają na trafienie z pokoju do toalety we własnym mieszkaniu. Z czasem rozwija się całkowite otępienie i unieruchomienie. Osoby starsze są stosunkowo częściej niż młode narażone na rozwój stwardnienia zanikowego bocznego. Schorzenie to jest przewlekłym zaburzeniem, polegającym na degeneracji ruchowych komórek nerwowych. Człowiek nim dotknięty doświadcza stopniowego zaniku mięśniowego, objawiającego sie powoli narastającym osłabieniem.
NOWOTWORY
Nowotwory, zwłaszcza najniebezpieczniejsze- raki, czerniaki i mięsaki- mogą wystąpić w zasadzie w każdym wieku. Dlatego nie wolno zaniedbywać profilaktyki tej grupy schorzeń u osób w podeszłym wieku. Regularna kontrola u lekarza, przeprowadzenie badań okresowych krwi, moczu oraz wykonywanie zdjęć rentgenowskich słuzy wczesnemu wykryciu ewentualnego guza i jak najszybszemu rozpoczęciu optymalnej formy terapii.
U mężczyzn szczególnie ważna jest ocena prostaty przez urologa, u kobiet narządu rodnego i piersi, u obu płci- odbytnicy i jelita grubego. Wieloletni palacze tytoniu musza także pamiętać o ryzyku raka płuc i krtani. Uchwycenie guza we wczesnym stadium rozwoju znacznie zwieksza szansę pełnego wyzdrowienia.
