Kaszel – odruch obronny organizmu

Kaszel jest fizjologicznym odruchem obronnym dróg oddechowych, często bardzo przydatny (np. przy zakrztuszeniu, pozwalający na ich oczyszczenie i przywrócenie drożnoœci. Jeœli jednak trwa tygodniami, utrudnia wypoczynek w nocy, a w dzień zaburza zwyczajową aktywnoœć, konieczne staje się ustalenie przyczyny. Tłumienie wyłącznie objawu,
czyli przewlekłego kaszlu bez leczenia przyczyny, jest działaniem z góry skazanym na niepowodzenie.

W jaki sposób dochodzi do pojawienia się owego odruchu obronnego? Kaszel powstaje na skutek drażnienia receptorów czuciowych zlokalizowanych w błonie œluzowej krtani, tchawicy, oskrzeli i opłucnej. Receptory czuciowe występują również poza układem oddechowym (np. w żołądku, przeponie, otrzewnej i osierdziu). Na skutek działania różnych czynników (nadmiar wydzieliny, ciało obce, mediatory stanu zapalnego) dochodzi do pobudzenia receptorów i pojawienia się kaszlu. W mechanizmie biorą również udział mięœnie wydechowe ( konieczny jest ich nasilony skurcz), dlatego uciążliwemu kaszlowi mogą towarzyszyć bóle ze strony klatki piersiowej.

Ze względu na czas trwania wyróżniamy kaszel:

• ostry, utrzymuje się do 3 tygodni
• podostry, od 3 do 8 tygodni
• przewlekły, powyżej 8 tygodni

Ze względu na przyczyny wyrózniamy kaszel:

• płucny- przyczyna zlokalizowana jest w obrębie układu oddechowego, np. astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc, rozstrzenie oskrzeli, gruŸlica, choroby œródmiąższowe płuc, nowotwory, choroby opłucnej, przewlekłe zapalenie zatok obocznych nosa, zespół spływania wydzieliny po tylnej œcianie gardła
• pozapłucny- przyczyna zlokalizowana jest poza układem oddechowym, np. refluks żołądkowo- przełykowy, niewydolnoœć serca, niedoczynnoœć tarczycy, pasożyty
• psychogenny- związany z emocjami, najczęœciej negatywnymi; zanika w czasie snu lub skupieniu uwagi na jakimœ działaniu; bardzo oporny na działanie leków

Przewlekły kaszel zawsze wymaga diagnostyki i ustalenia przyczyny.

Ze względu na obecnoœć wydzieliny kaszel możemy podzielić na:

• suchy, zwany inaczej nieproduktywnym. Pojawia się najczęœćiej napadowo. W drogach oddechowych nie ma wydzieliny, dlatego nie należy podawać mukolityków, aby nie prowokować częstych napadów. Kaszel suchy jest bardzo uciążliwy w dzień, ale może być również przyczyną wybudzeń i zaburzać odpoczynek w czasie snu. Często charakterystyczną cechą tego rodzaju kaszlu jest nadwrażliwoœć na zapachy, zmiany temperatury otoczenia, wysiłek, emocje i pracę głosem
• mokry, zwany inaczej produktywnym. Charakterystyczne jest odkrztuszanie wydzieliny o różnym zabarwieniu. Częœciej pojawia się w ciągu dnia. Może towarzyszyć przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc, rozstrzeniom oskrzeli, gruŸlicy, nowotworom płuc. Niepokojącym objawem jest obecnoœć krwi w odkrztuszanej wydzielinie nakazująca zgłoszenie się na badania w trybie pilnym. Kaszel produktywny, pojawiający się zarówno w nocy jak i w dzień z towarzyszącymi dusznoœciami, obrzękami kończyn dolnych i szybkim męczeniem się pojawia się w niewydolnoœci serca.

Ze względu na okolicznoœci i objawy towarzyszące kaszel możemy podzielić na:

• tzw. szczekający; jest najczęœciej kaszlem suchym, ale bywa opisywany oddzielnie ze względu na swój charakterystyczny odgłos. Może wsółistnieć z dusznoœcią wdechową lub œwiszczącym wdechem (częœciej u małych dzieci). Pojawia się w chorobach krtani. U osób dorosłych współistnieje chrypka i zmiana głosu.
• powysiłkowy; najczęœciej suchy, œwiadczy o nadreaktywnoœci oskrzeli. Może być pierwszym objawem astmy. Kaszel tego typu często pozostaje również po infekcjach (do 6 tygodni). Oprócz wysiłku czynnikami prowokującymi może być zimne powietrze, głębokie oddychanie, praca głosem, emocje. U osób zdrowych poinfekcyjna nadreaktywnoœć oskrzeli ustępuje samoistnie. U osób ( częœciej kobiet) z chorobami autoimmunologicznymi ( niedoczynnoœć tarczycy w przebiegu zapalenia Hashimoto) tego typu kaszel jest zdecydowanie oporny na wszelkie leki objawowe
• kaszel w pozycji leżącej; często połączony jest z przewlekłym stanem zapalnym w obrębie nosogardła i zatok. Produkująca się w nadmiarze wydzielina spływa po tylnej œcianie gardła prowokując kaszel. Kolejną częstą przyczyną jest refluks żołądkowo- przełykowy, który nasila sie w pozycji leżącej. Współistniejącymi dolegliwoœciami mogą być przewlekle nawracająca chrypa, zmiana głosu, zgaga.
• kaszel nocny; może być zarówno suchy jak i mokry. Produktywny kaszel pojawiający się w nocy często wywołany jest przez refluks żołądkowo- przełykowy i spływanie wydzieliny z górnych dróg oddechowych. Kaszel suchy, często pojawiający się w nocy i nad ranem, nasuwa podejrzenie astmy Rzadszymi przyczynami sa choroby œródmiąższowe płuc.
• kaszel poranny; jest najczęœciej kaszlem produktywnym związanym z nagromadzeniem się wydzieliny w czasie snu. Po odkrztuszeniu i oczyszczeniu drzewa oskrzelowego kaszel często ulega wyciszeniu.

KASZEL U DZIECI

Kaszel u dzieci i młodzieży może mieć wiele przyczyn. Najczęstszą jest przeziębienie, czyli infekcja wirusowa dróg oddechowych, alergia lub podrażnienie drog oddechowych. W większoœci przypadków jednak kaszel jest wyrazem toczącego się stanu zapalnego, który może dotyczyć gardła, krtani, oskrzeli lub płuc. Odruch kaszlowy jest organizmowi bardzo potrzebny, jest bowiem odruchem obronnym, oczyszcza i ułatwia pozbywanie się zalegającej w drogach oddechowych wydzieliny czy ciała obcego.

Kaszel u dzieci w okresie jesienno- zimowym wraz z nieodłącznie towarzyszącymi mu katarem, jest najczęœciej objawem infekcji wirusowej. Jest to objaw przykry, męczący dla malucha i niepokojący dla rodziców. Może on również występować w nocy, budząc dziecko ze snu, zaœ napady suchego kaszlu mogą być intensywne, aż do wymiotów.

NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY KASZLU U DZIECI

1. PRZEZIĘBIENIE- zwykle na początku choroby kaszel jest suchy, męczący a z upływem dni zmienia się na wilgotny, produktywny
2. ZAPALENIE GARDŁA- bolące, podrażnione, suche, drapiące gardło powoduje suche pokasływanie, pochrząkiwanie; bez odkrztuszania
3. ZAPALENIE KRTANI- w tym przypadku kaszel będzie suchy, duszący, szczekający; objawy towarzyszące to silny ból gardła oraz chrypka; charakterystyczny kaszel szczekający spowodowany jest obrzękiem błony œluzowej krtani
4. ALERGIA- suchy, męczący kaszel, niekiedy ze œwiszczącym oddechem, towarzyszy uczuleniu na kurz, pyłki drzew, traw czy pleœni
5. CIAŁO OBCE- nagły suchy kaszel u zdrowego dziecka spowodowany może być zachłyœnięciem lub zakrztuszeniem ciałem obcym, najczęœciej drobnym elementem zabawki lub kęsem pokarmu