HIV
To ludzki wirus niedoboru ( uspośledzenia) odporności, do zakażenia którym może dochodzić na kilka sposobów. Obecnie ponad 95% nowych zakażeń w Polsce i na świecie jest nabywanych podczas kontaktów seksualnych niezabezpieczonych prezerwatywą lub z powodu niestosowania profilaktyki przedekspozyjnej (PrEP).
Znaczącą rolę w rejonie Europy Wschodniej i Azji ( Rosja, Ukraina, Daleki Wschód) odgrywa również droga dożylna – dzielenie się sprzętem do iniekcji substancji psychoaktywnych, ale również z sterydów przez mężczyzn budujących masę mięśniową oraz osoby transpłciowe. Zdecydowanie mniejsze ryzyko występuje w przypadku udzielenia się sprzętem do donosowego wciągania środków psychoaktywnych ( jeśli na rurce znajduje się świeża krew widoczna gołym okiem).
Mimo dostępu do wysoce skutecznej profilaktyki okołoporodowej, sporadycznie dochodzi także do transmisji zakażenia z matki na dziecko. Możliwe jest również zakażenie w wyniku kontaktu z krwią osoby zakażonej, współcześnie są to raczej sytuacje wypadkowe.
Najwięcej nowych zakażeń HIV notuje się wśród mężczyzn mających kontakty seksualne z mężczyznami (MSM). Są to zwykle zakażenia nabyte w ciągu ostatnich 3 lat, dzięki czemu nie dochodzi jeszcze do głębokiego spadku odporności. Wśród MSM, zwłaszcza w przypadku chemseksu, zachodzi bardzo szybka transmisja wirusa na partnerów seksualnych, dlatego profilaktyka powinna uwzględniać wykonanie badań kontrolnych przynajmniej raz na 3 miesiące, używanie prezerwatyw i PrEP. Innego rodzaju problemem są zakażenia HIV nabyte drogą kontaktów heteroseksualnych. W tym przypadku są to bardzo często zakażenia, do których doszło 5-10 lat wcześniej, a połowa pacjentów zgłasza się już z rozpoznaniem AIDS.
Pierwszym objawem zakażenia HIV jest ostra choroba retrowirusowa, ale nie występuje ona u wszystkich osób. Jej objawy pojawiają się najczęściej pomiędzy 2 a 4 tygodniem od zakażenia. Najczęściej występują: gorączka ( 96%), powiększenie węzłów chłonnych (74%), zapalenie gardła (70%), wysypka plamisto- grudkowa lub rumieniowa na skórze (70%), bóle stawów i mięśni (54%), uczucie ogólnego rozbicia. Do rzadziej występujących objawów należą m.in. biegunka, bóle głowy lub zaburzenia neurologiczne. Objawy ostrej choroby retrowirusowej zwykle ustępują bez leczenia w ciągu 2-4 tygodni.
Po ostrej fazie zakażenia następuje okres bezobjawowy, który trwa przeciętnie 8-10 lat. Osoby w fazie bezobjawowej najczęściej nie chorują. Jeżeli nie wykonają badania w kierunku zakażenia HIV, często nie wiedzą o swojej infekcji – mogą być źródłem zakażenia dla innych oraz tracą szansę na wcześniejsze otrzymanie skutecznego leczenia. Nieleczone zakażenie HIV prowadzi do uszkodzenia układu odpornościowego, co po kilku- kilkunastu latach skutkuje pojawieniem się zakażeń oportunistycznych ( takich, które w normalnych warunkach nie powodują choroby). Są to tak zwane „choroby wskaźnikowe”, „choroby wskazujące na AIDS” lub „definiujące AIDS”. Choroby te zdecydowanie rzadziej występują w populacji osób niezakażonych HIV.
Diagnostyka polega na badaniu krwi. Badanie w kierunku zakażenia HIV może zlecić każdy lekarz. Wykonać je można również bez skierowania od lekarza, lub samodzielnie w domu, kupując w aptece certyfikowany test do użytku domowego. Obecnie dostępne są dwa rodzaje testów. Pierwsze z nich to tzw. testy IV generacji, które wykrywają zarówno antygen p24, jak i przeciwciała anty-HIV1/2. Antygen p24 to jedno z białek wirusa i jego oznaczenie jest możliwe między 2-4 tygodniem od zakażenia. Po około 4-5 tygodniach pojawiają się przeciwciała anty-HIV1/2. Są one obecne w organizmie osoby żyjącej z HIV do końca życia ( występują również u osób leczonych). W przypadku testów IV generacji badanie potwierdzające zakażenie HIV można wykonać najwcześniej 2 tygodnie od sytuacji ryzykownej.
Dostępne są również testy III generacji, które wykrywają jedynie przeciwciała anty-HIV1/2. Są to tzw. szybkie testy, a wynik dostępny jest po kilku-kilkunastu minutach.
Leczenie zakażenia HIV polega na codziennym przyjmowaniu leków, których zadaniem jest zablokowanie namnażania wirusa i umożliwienie odbudowy układu odpornościowego. Leki muszą być przyjmowane codziennie do końca życia. Pojawiają się również nowe rodzaje leków, m.in. przyjmowane domięśniowo raz na dwa miesiące, ale obecnie również one muszą być stosowane do końca życia.
Wczesne rozpoznanie zakażenia i rozpoczęcie leczenia pozwala żyć w zdrowiu do późnej starości, a przeciętna długość życia osób zakażonych jest porównywalna z długością trwania życia osób niezakażonych.
Profilaktyka. Niezwykle skuteczne są metody barierowe polegające na używaniu prezerwatyw, chusteczek lateksowych i rękawiczek. Prawidłowo użyte minimalizują ryzyko przeniknięcia wirusa. Ich skuteczność zmniejsza się ( wzrasta ryzyko pęknięcia), jeśli zamiast środków wodnych są stosowane środki poślizgowe na bazie tłuszczu.
Prezerwatywa powinna być używana podczas każdego rodzaju stosunku, ponieważ udowodniono, że znacznie zmniejsza ryzyko zakażenia HIV ( oraz innych zakażeń przenoszonych drogą płciową), jeśli jest dobrej jakości, została właściwie założona, jest od początku do końca stosunku na swoim miejscu, nie pękła i nie zsunęła się. Jeżeli używanie prezerwatyw nie jest możliwe podczas każdego ryzykownego kontaktu seksualnego, warto rozważyć farmakologiczną profilaktykę przedekspozycyjną (PrEP). Polega ona na przyjmowaniu tabletki zawierającej dwa leki przeciwwirusowe tak długo, jak istnieje zwiększone ryzyko zakażenia. Trzecim rodzajem profilaktyki populacyjnej jest niezwłoczne rozpoczynanie leczenia antyretrowirusowego w przypadku wykrycia zakażenia HIV – tzw. TasP, czyli treatment as prevention. Uzyskanie przez 6 miesięcy niewykrywalnej wiremii (materiału genetycznego HIV we krwi) oznacza brak zakaźności, a używanie prezerwatyw przestaje być konieczne z punktu widzenia transmisji HIV (należy jednak pamiętać o innych zakażeniach przenoszonych drogą płciową).
RZĘSISTKOWICA
To jedno z częstszych zakażeń układu moczowo- płciowego na świecie. Wywołuje je jednokomórkowy pasożyt- rzęsistek pochwowy. Do jego przeniesienia dochodzi praktycznie tylko podczas kontaktów seksualnych.
Teoretycznie możliwa jest transmisja zakażenia również podczas używania wspólnych przyborów do kąpieli, ręczników lub korzystania ze wspólnych toalet (deski klozetowe), ale zdarza się to rzadko, bo pasożyt jest wrażliwy na wysychanie. U kobiet w ciąży rzęsistkowica może być przyczyną przedwczesnego pęknięcia błon płodowych i przedwczesnego porodu.
Większość zakażeń wśród mężczyzn jest bezobjawowa i mogą one pozostawać w takim stanie nawet przez kilka lat. U kobiet częściej występują zakażenia objawowe. Zazwyczaj dochodzi do zapalenia pochwy, cewki moczowej i gruczołów przycewkowych. U mężczyzn zakażenia skutkują zapaleniem cewki moczowej, najądrzy lub prostaty. Z uwagi na specyfikę rzęsistka nie obserwuje się zakażeń w innych lokalizacjach.
Do najbardziej charakterystycznych objawów należy żółtozielony, obfity wyciek o nieprzyjemnym zapachu, niekiedy pienisty. Może mu towarzyszyć zapalenie sromu. Pacjenci najczęściej skarżą się na pieczenie cewki moczowej występujące samoistnie i podczas oddawania moczu. Obecność rzęsistka była niekiedy potwierdzona w odbytnicy, ale wydaje się, że jest to jedynie efekt przeniesienia go w trakcie seksu analnego, a sam pasożyt nie wywołuje zmian chorobowych w tej okolicy.
Diagnostyka. Standardem diagnostycznym było tzw. Badanie wiszącej kropli bezpośrednio pod mikroskopem. Metoda ta charakteryzuje się jednak niską czułością i częstym brakiem technicznych możliwości wykonania badania w gabinecie. Obecnie standardem jest badanie molekularne PCR wymazu z miejsca, w którym podejrzewa się zakażenie. Wymaz może wykonać każdy lekarz, a próbkę należy dostarczyć do laboratorium.
Leczenie może wdrożyć każdy lekarz. Zalecana terapia polega na jednorazowym przyjęciu doustnie 2g metronidazolu lub 2g tynidazolu. Niezmiernie istotne jest jednoczesne leczenie wszystkich partnerów seksualnych.
Profilaktyka. Jedyną metodą profilaktyki podczas kontaktów seksualnych jest prawidłowe i konsekwentne używanie prezerwatyw. Zaleca się również wykonanie badania diagnostycznego przed rozpoczęciem współżycia z nowym partnerem seksualnym.
ZIARNINIAK WENERYCZNY PACHWIN
Lymphogranuloma venerum, LGV – ziarniniak weneryczny pachwin jest chorobą wywoływaną przez Chlamydia trachomatis. W Europie ziarniniak weneryczny pachwin występuje praktycznie wyłącznie w grupie mężczyzn mających kontakty seksualne z mężczyznami, w przeważającej większości u osób żyjących z HIV. Przypadki jego przeniesienia w parach heteroseksualnych są bardzo rzadkie ( kobiety stanowiły w 2018 roku tylko 0,02% przypadków wszystkich zakażeń wykrytych w Unii Europejskiej).
Do zakażenia Chlamydia trachomatis, wywołującą LGV, dochodzi wyłącznie drogą kontaktów seksualnych, zwłaszcza podczas kontaktów analnych, w tym również takich praktyk seksualnych, jak: fisting, fingering, dzielenie się zabawkami erotycznymi do penetracji odbytu. Chlamydia trachomatis żyje we wnętrzu komórki i jest bardzo wrażliwa na czynniki zewnętrzne ( temperaturę, światło słoneczne, wysuszenie, środki dezynfekcyjne lub zwykłe mydło lub płyn do mycia naczyń). Dlatego nie ma możliwości zakażenia się w codziennych warunkach (dom, praca).
Objawy. Ziarniniak weneryczny pachwin jest dość częstą przyczyną stanów zapalnych odbytu. Jednak aż około 25% LGV zlokalizowanego w odbycie przebiega bezobjawowo. Na narządach płciowych objawy występują rzadko ( u 1 na 15 mężczyzn). Jeszcze rzadziej choroba zajmuje gardło.
Zakażenie przebiega w trzech etapach: najpierw występuje owrzodzenie w miejscu wniknięcia bakterii, następnie dochodzi do powiększenia okolicznych węzłów chłonnych. W trzecim stadium, jeżeli osoba zakażona nie podjęła leczenia, dochodzi do powikłań ogólnoustrojowych oraz ze strony odbytu/ odbytnicy. Pierwszym objawem zakażenia, nabytego drogą kontaktu analnego pasywnego, jest zapalenie odbytnicy. Często pojawiają się następujące objawy: ból odbytu, krwisto-ropna wydzielina oraz krwawienia z odbytu. Z powodu obrzęku błony śluzowej występuje uczucie parcia na stolec, niepełnego wypróżnienia oraz zaparcia. Nasilenie objawów może być różne- od łagodnego dyskomfortu do bardzo silnego bólu oraz zaparć uniemożliwiających wypróżnianie się. Natomiast pierwszym objawem zakażenia, nabyłego drogą kontaktu analnego aktywnego, jest mała, bezbolesna grudka lub krosta, która może przekształcić się w owrzodzenia przypominające opryszczkę. Zmiana ta goi się w ciągu jednego tygodnia i często pozostaje niezauważona ( gdyż nie boli i występuje krótko). Czasami obserwuje się występowanie śluzowo- ropnej ( o żółtym kolorze) wydzieliny z cewki moczowej.
Diagnostyka. Badanie należy wykonać metodą NAAT (Nucleic Acid Amplification Tests) , np. PCR. Bardzo ważne jest, aby zastosowana metoda pozwalała na różnicowanie serotypów, gdyż Chlamydia trachomatis, niepowodująca ziarniniaka wenerycznego pachwin, a odpowiedzialna za NGU, również może występować w odbycie.
Leczenie polega na podaniu antybiotyku – 100g doksycykliny co 12 godzin przez 21 dni.
Profilaktyka. Przed zakażeniem Chlamydia trachomatis wywołującą LGV chroni prezerwatywa, a w przypadku technik seksualnych typu fisting – jednorazowe rękawiczki lateksowe/ nitrylowe. Zaleca się regularne ( minimum jeden raz na 3-6 miesięcy) badanie MSM, zwłaszcza w przypadku kontaktów seksualnych z osobami podejmującymi zachowania ryzykowne.
