Zapalenie zatok

Pojęciem zapalenia zatok (sinusitis) okreœla się stan zapalny obejmujący błonę œluzową zatok przynosowych, zarówno pojedyńczej zatoki, np. tylko szczękowej, jak i wszystkich zatok przynosowych, niezależnie od wywołującego je czynnika etiologicznego.

Obecnie uważa się, że okreslenie „zapalenie błony œluzowej nosa i zatok” jest bardziej odpowiednie, gdyż bardzo rzadko wystepuje zapalenie zatok przynosowych bez towarzyszącego nieżytu nosa, nie ma żadnej granicy pomiędzy błoną œluzową jamy nosowej i zatok przynosowych, a także obie błony œluzowe mają taką samą budowę histologiczną- nabłonek wielorzędowy migawkowy.

ANATOMIA I POWSTAWANIE ZATOK PRZYNOSOWYCH

Zatoki przynosowe to przestrzenne powierzchnie znajdujące się wewnątrz koœci czaszki. Powstają one jako wypuklenia błony œluzowej w głąb koœci twarzoczaszki, a ich rozwój kończy się między 15 a 20 rokiem życia. Wyróżnia się następujące zatoki przynosowe:

• zatoki szczękowe
• zatoki czołowe
• zatoki sitowe
• zatokę klinową

Największą z zatok przynosowych jest zatoka szczękowa, która osiaga objętoœć do 25cm3. Zatoka szczękowa pojawia się już w życiu płodowym. Jej naturalne ujœcie znajduje się w najwyzszym punkcie œciany przyœrodkowej i komunikuje się z przewodem nosowym œrodkowym.

Zatoka czołowa pojawia się dopiero około 5-7 rokiem życia. Charakteryzuje się największą zmiennoœcią osobniczą w stosunku zarówno do wielkoœci, kształtu, stopnia rozwoju, jak i położenia ujœcia.

Zatoki sitowe stanowiące integralną częœć błędnika sitowego pojawiają się już w życiu płodowym (2-3 miesiąc), a ich rozwój zakończony jest w wieku 12-13 lat.

Pojedyńcza zatoka klinowa, znajdująca się wewnątrz trzonu koœci klinowej, podzielona jest poprzez przegrodę na dwie niesymetryczne częœci. WyraŸnie zaznaczona jest dopiero od 1 roku życia, a pełny rozwój osiąga między 7-9 rokiem życia. Ze względu na swoje położenie sąsiaduje bezpoœrednio z wieloma istotnymi strukturami wewnątrzczaszkowymi: skrzyżowaniem wzrokowym, przysadką mózgową, zatoką jamistą, tętnicą szyjną wewnętrzną, natomiast jej œciana dolna buduje sklepienie gardła.

PATOFIZJOLOGIA I PODZIAŁ ZAPALENIA ZATOK

Rozwój zmian zapalnych zatok przynosowych najczęœciej przebiega na tle zaburzeń drenażu i wentylacji w obrebie kompleksu ujœciowo- przewodowego, w skład którego wchodzą: przewód nosowy œrodkowy, komórki sitowe oraz ujœcia zatok przynosowych.

W przypadku niedrożnoœci ujœcia zatoki dochodzi do rozwoju hipoksji poprzez resorpcję powietrza przez błonę œluzową zatoki, co powoduje jednoczeœnie obniżenie pH. W konsekwencji dochodzi do uszkodzenia nabłonka zatok przynosowych oraz zaburzeń jego funkcji. Wskutek zmiany pracy gruczołów oraz zwiększenia przesiąkania płynu do œwiatła i jednoczesnego zablokowania ujœcia zatoki dochodzi do gromadzenia się wydzieliny, która stanowi bardzo dobre warunki do rozwoju bakterii. W rezultacie pojawia się zakażenie, co w konsekwencji prowadzi do pogrubienia błony œluzowej, które powoduje dalsze zmniejszenie drożnoœci ujœcia i przyczynia się do rozwoju przewlekłego zapalenia zatok.

CZYNNIKI ETIOLOGICZNE ZAPALENIA ZATOK

Obecnie uważa się, iż zapalenie zatok ma przebieg dwufazowy. Pierwszą jest zakażenie wirusowe, które trwa do 10 dni, towarzyszy nieżytowi nosa oraz samoistnie ustepuje bez leczenia przyczynowego. Najczęœciej jego przyczyna są wirusy, wywołujące jednoczeœnie nieżyt nosa bądŸ zakażające górne drogi oddechowe, takie jak: Adenovirus, Rhinovirus, wirus paragrypy 1 i 2, wirus grypy typu A. Do drugiej fazy- wtórnego zapalenia bakteryjnego dochodzi jedynie u około 2-5% chorych. Za 70% nadkażeń bakteryjnych odpowiedzialna jest triada bakterii: Streptococcus pneumoriae, Haemophilus influenzae i Moraxella catarrhalis. Rzadziej izolowanymi czynnikami etiologicznymi są Staphylococcus aureus i Streptococcus pyogenes. Należy zaznaczyć, że około 10% wszystkich zapaleń zatok wywołanych jest przez bakterie beztlenowe, takie jak: Peptostreptococcus spp. i Fusobacterium spp. Zakażenia grzybicze należą do rzadkoœci. Najczęœciej dochodzi do nich u pacjentów z ciężkimi niedoborami odpornoœci, np. granulocytopenią.

PODZIAŁ ZAPALENIA ZATOK

Na podstawie czasu trwania i zmian morfologicznych wyróżnia sie 5 grup klinicznych zapalenia zatok:

• OSTRE ZAPALENIE ZATOK- trwa do 4 tygodni
• PODOSTRE ZAPALENIE ZATOK- trwa 4-12 tygodni
• PRZEWLEKŁE ZAPALENIE ZATOK- trwa poniżej 12 tygodni
• OSTRE NAWRACAJĽCE ZAPALENIE ZATOK- występują co najmniej 4 epizody ostrego zapalenia zatok w ciągu roku, trwające co najmniej 10 dni; jednoczeœnie pomiędzy epizodami nie stwierdza sie trwałych zmian w budowie błony œluzowej zatok przynosowych
• ZAOSTRZENIE PRZEWLEKŁEGO ZAPALENIA ZATOK- nagłe pogorszenie dolegliwoœci na tle przewlekłego zapalenia zatok

OBJAWY ZAPALENIA ZATOK

Ostre zapalenie zatok charakteryzuje się nagłym początkiem dolegliwoœci. Najczęœciej towarzyszy niezytowi nosa bądŸ infekcji górnych dróg oddechowych. Do objawów głównych zapalenia zatok zalicza się:

• upoœledzenie drożnoœci nosa
• spływanie wydzieliny po tylnej œcianie gardła (tzw. katar tylny)
• zaburzenia węchu
• obecnoœć œluzowo- ropnej wydzieliny
• bóle bądŸ uczucie rozpierania twarzy oraz gorączka

Bóle konkretnej okolicy twarzy mogą wskazywać na lokalizację patologii. I tak w przypadku zapalenia:

• ZATOK SITOWYCH- wystepują bóle okolicy przyœrodkowego kącika oka
• ZATOK SZCZĘKOWYCH- występują bóle okolicy policzka, oczodołów, zębów
• ZATOK CZOŁOWYCH- występuje ból okolicy czołowej
• ZATOKA KLINOWA- ból często jest wieloogniskowy lub występuje w potylicy i promieniuje do okolicy czołowej, skroniowej lub szczytu czaszki

Do objawów dodatkowych należą: kaszel, nieprzyjemny zapach z ust, ból głowy, zęba bądŸ ucha.
Schorzeniu często towarzyszą również objawy ogólne w postaci podwyższonej temperatury ciała, złego samopoczucia, uczucia mzęczenia lub braku łaknienia. W przypadku przewlekłego zapalenia zatok występują podobne objawy, jednak o zmiennym nasileniu.

LECZENIE ZAPALENIA ZATOK

Ze względu na złożony patomechanizm powstawania zapalenia zatok podstawę leczenia przyczynowego stanowi terapia złożona, uwzględniająca zarówno leczenie przeciwdrobnoustrojowe ( w przypadku etiologii bakteryjnej- antybiotyk), jak i leki mukolityczne, przeciwzapalne oraz obkurczające błonę œluzową.

Zgodnie z rekomendacjami Narodowego Programu Ochrony Antybiotyków u chorych z ostrym zapaleniem zatok przynosowych trwającym krócej niż 7-10 dni powinno sie stosować podstawę czujnego wyczekiwania i nie ma potrzeby natychmiastowego zastosowania antybiotyków. Wyjatek stanowią następujące sytuacje:

• ciężki przebieg zakażenia z gorączką powyżej 39 stopni Celsjusza i silnym bólem twarzoczaszki
• brak uzyskania poprawy w przeciągu 7-10 dni.
• pogorszenie dolegliwoœci po początkowej poprawie klinicznej
• wystapienie powikłań

Celem antybiotykoterapii jest przede wszystkim zapobieganie powikłaniom w postaci przekształcenia ostrego zapalenia zatok w proces przewlekły lub objęcia zapaleniem towarzyszących tkanek i narządów, a także eradykacja patogenów z zatok przynosowych oraz jam nosa i przyspieszenie ustępowania dolegliwoœci.