Bez względu na to, czy przyczyną jest drobne skaleczenie, czy poważniejsze schorzenie, ból jest doświadczeniem, którego każdy z nas doznaje przynajmniej raz w życiu. Mechanizmy jego odczuwania są niezwykle złożone i osobniczo zmienne, co sprawia, że intensywność i sposób odczuwania bólu mogą znacznie się różnić w zależności od osoby.
Międzynarodowe Towarzystwo Badania Bólu definiuje ból jako nieprzyjemne doświadczenie czuciowe i emocjonalne związane z rzeczywistym lub potencjalnym uszkodzeniem tkanki. Moment, w którym zaczynamy odczuwać ból w odpowiedzi na bodziec, nazywamy progiem bólu. Tolerancja bólu oznacza natomiast zdolność znoszenia go do chwili, gdy staje się on nie do wytrzymania, czyli do osiągnięcia progu wytrzymałości. Tolerancja bólu jest ściśle powiązana z psychiką, co oznacza, że ten sam bodziec bólowy może być dla jednej osoby nie do zniesienia, podczas gdy dla innej stanowi jedynie niewielki dyskomfort.
CECHY KLINICZNE BÓLU
Ból można scharakteryzować uwzględniając jego cechy kliniczne: czas trwania, natężenie, lokalizację i jakość. Ze względu na czas trwania, ból dzielimy na ostry i przewlekły.
Ból ostry trwa krócej niż trzy miesiące, natomiast ból przewlekły utrzymuje się dłużej. Jeśli ból występuje mimo całkowitego wygojenia uszkodzonych tkanek, określamy go jako ból przetrwały.
Ból jest indywidualnym odczuciem, co utrudnia jego obiektywną ocenę. Do oceny nasilenia bólu używa się subiektywnych narzędzi, takich jak skala wizualno- analogowa (VAS – ang. Visual Analoque Scale), na której zero oznacza całkowity brak bólu, a dziesięć najsilniejszy ból, jaki można sobie wyobrazić.
Dodatkowo, aby opisać intensywność bólu, stosuje się przykładowo takie terminy, jak narastający, napadowy czy zwalniający.
W kontekście jakości bólu można wspomnieć o jego palącym, piekącym, pulsującym charakterze oraz o tym, czy nasila się w określonej pozycji ciała. Dokładne opisanie bólu jest istotne, gdyż jego właściwości mogą z dużym prawdopodobieństwem wskazywać na konkretne schorzenia, ułatwiając ich identyfikację. Na przykład, ból w klatce piersiowej o podłożu kardiologicznym często jest opisywany jako piekący lub uciskający, zlokalizowany za mostkiem i promieniujący do lewej kończyny górnej.
MECHANIZMY ODCZUWANIA BÓLU
W podstawowym mechanizmie, gdy organizm zetknie się z bodźcem szkodliwym dla organizmu lub wynikającym z uszkodzenia tkanek, aktywowane są nocy- receptory, czyli receptory bólowe znajdujące się na zakończeniach nerwowych. Informacja o doznanym bólu przekazywana jest przez dwa główne rodzaje wyspecjalizowanych włókien nerwowych. Włókna A- delta, które są mielinowe, przewodzą impulsy szybko, co pozwala organizmowi na błyskawiczną reakcję. Z kolei włókna typu C są bezmielinowe, przez co impulsy są przesyłane wolniej. Informacje z nocyceptorów są przekazywane go rogów tylnych rdzenia kręgowego, gdzie są modyfikowane przed dotarciem do kory mózgowej.
TEORIA BRAMKI KONTROLNEJ BÓLU
Zachodzące modyfikacje wyjaśnia teoria bramki kontrolnej bólu według Walla i Melzacka, zgodnie z którą w tym obszarze znajduje się bramka działająca jak punkt kontrolny dla informacji bólowych. Gdy bramka jest otwarta, impulsy docierają do mózgu i są interpretowane jako ból. Natomiast gdy bramka jest zamknięta, przekazywanie tych informacji jest blokowane, co zmniejsza odczuwanie bólu. Jeśli jednocześnie z informacją bólową pojawia się silniejszy sygnał z receptorów dotyku, przewodzenie bólu zostaje zahamowane. Mechanizm ten wyjaśnia, dlaczego masowanie bolącego miejsca może złagodzić ból. Dotyk wywołuje silniejsze impulsy, które zamykają bramkę, blokując sygnały bólowe przed dotarciem do mózgu, co w efekcie zmniejsza odczuwanie dolegliwości.
PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY BÓLU
Odczuwanie bólu zależy także od aktywności ośrodków korowych. Wpływa na próg odczuwania bólu mają czynniki takie, jak odpowiednia ilość snu, poprawa nastroju, redukcja lęku oraz aktywności odwracające uwagę od dolegliwości. Dlatego techniki relaksacyjne, psychoterapia oraz leczenie stanów lękowych, depresji i innych zaburzeń emocjonalnych mogą poprawić sposób, w jaki ból jest odbierany przez organizm, co podnosi jakość życia pacjentów i ułatwia radzenie sobie z dolegliwościami.
BÓL FIZJOLOGICZNY VS. BÓL PATOLOGICZNY
W kontekście anatomicznym ból można podzielić na ból fizjologiczny i ból patologiczny. Ból fizjologiczny pełni funkcję ochronną, ostrzegając przed działaniem szkodliwych czynników. Natomiast ból patologiczny jest wynikiem procesów chorobowych i sygnalizuje istniejące zaburzenia lub uszkodzenia w organizmie.
BÓL RECEPTOROWY I NIERECEPTOROWY
Pod względem miejsca pochodzenia ból dzieli się na receptorowy oraz niereceptorowy.
Ból receptorowy, zwany także nocyceptywnym, wynika z podrażnienia receptorów bólowych ( nocyreceptorów) znajdujących się na zakończeniach nerwowych. W tym rodzaju bólu układ nerwowy funkcjonuje prawidłowo, a nocyreceptory są aktywowane przez szkodliwe bodźce mechaniczne, chemiczne lub termiczne. Ból receptorowy może pochodzić z tkanek zewnętrznych – „ból skórny”, jak i z narządów wewnętrznych – „ból głęboki”. Ból skórny jest powierzchowny i pełni funkcję ochronną. Natomiast ból głęboki pochodzi z receptorów zlokalizowanych w tkance mięśniowej, naczyniach krwionośnych, układzie kostno- stawowym, a nawet narządach wewnętrznych. Tego rodzaju ból może być spowodowany np. nagromadzeniem szkodliwych metabolitów po intensywnym treningu.
Ból niereceptorowy, znany także jako ból neuropatyczny, różni się od bólu receptorowego przede wszystkim tym, że powstaje na skutek uszkodzenia układu nerwowego. Może wystąpić w wyniku uszkodzenia nerwów obwodowych lub struktur centralnego układu nerwowego, takich jak rdzeń kręgowy. Przyczyny tych uszkodzeń obejmują urazy mechaniczne, niedokrwienie tkanek oraz przewlekłe schorzenia, takie jak cukrzyca czy stwardnienie rozsiane.
NEUROPATIA CUKRZYCOWA
Neuropatia cukrzycowa jest jednym z głównych powikłań cukrzycy, przy czym u 8-26 % pacjentów objawia się bólem neuropatycznym. Najczęściej występującą postacią jest polineuropatia czuciowo- ruchowa, zwana jako zespół stopy cukrzycowej. Objawom bólowym towarzyszy osłabienie mięśni, zaburzenia czucia, pieczenie i mrowienie, które mogą pojawiać się lub nasilać w nocy lub pod wpływem stresu. Chociaż czynniki ryzyka rozwoju neuropatii nie są w pełni poznane, to długi czas trwania choroby i niekontrolowana glikemia są uznawane za czynniki sprzyjające jej rozwojowi.
NEUROPATIA OBWODOWA
Ból neuropatyczny może występować w neuropatiach obwodowych, a jednym z najczęstszych typów są mononeuropatie. Dotyczą one pojedynczego nerwu i najczęściej wynikają z urazów lub ucisku. Na przykład, długotrwała praca przy komputerze, związana z powtarzalnymi ruchami i utrzymywaniem przymusowej pozycji ciała, może prowadzić do zespołu cieśni nadgarstka. Zespół ten powstaje w wyniku ucisku nerwu pośrodkowego przez otaczające struktury, co prowadzi do degeneracji włókien nerwowych. Objawia się bólem oraz drętwieniem palca wskazującego i środkowego, a w dalszym etapie może prowadzić do osłabienia mięśni kłębu i kciuka.
BÓL FANTOMOWY
Ból fantomowy to odczuwanie bólu w amputowanej części ciała, obserwowane u 60-80 % pacjentów po amputacji. Choć najczęściej występuje po amputacji całej kończyny, może także pojawić się po usunięciu innych części ciała, na przykład zębów. Mechanizm bólu fantomowego nie jest w pełni zrozumiały, ale wiąże się z kompleksowymi zmianami w układzie nerwowym po amputacji. Uszkodzenie nerwów prowadzi do powstawania nerwiaków, które mogą generować nieprawidłowe sygnały bólowe, często z powodu nadmiernej aktywności kanałów sodowych. Zmiany obejmują także rdzeń kręgowy oraz zwoje korzeni nerwowych. Ból fantomowy może być także efektem utrwalonej pamięci bólu sprzed amputacji i często współistnieje z dolegliwościami w obrębie kikuta.
BÓL PSYCHOGENNY
Czasami ból występuje mimo braku wyraźnej fizycznej przyczyny, co może sugerować ból psychogenny. W takich przypadkach czynniki psychiczne odgrywają kluczową rolę w powstawaniu i nasilaniu się dolegliwości bólowych. Nadmierne stosowanie leków przeciwbólowych i psychoaktywnych oraz problemy emocjonalne, takie jak depresja i stany lękowe, mogą przyczyniać się do rozwoju bólu psychogennego.
W obliczu złożoności i subiektywności bólu kluczowe jest przyjęcie holistycznego podejścia do leczenia, które uwzględnia zarówno aspekty fizyczne, jak i psychiczne. Zrozumienie, jak wiele czynników wpływa na postrzeganie bólu, umożliwia precyzyjne dostosowanie terapii do indywidualnych potrzeb pacjenta, co prowadzi do poprawy jakości jego życia.
JAK SOBIE RADZIĆ Z BÓLEM MIĘŚNI ?
Jeżeli przyczyną bólu mięśni jest przeziębienie, reumatyzm bądź uraz, w organizmie rozwija się stan zapalny, który jest reakcją obronną na zmiany, które w nim zaszły. W takim wypadku powinniśmy sięgać po środki przeciwzapalne. Najpopularniejsze składniki aktywne mające działanie przeciwzapalne to m.in. ibuprofen i kwas acetylosalicylowy.
Dodatkowo przy bólach mięśni pochodzenia reumatycznego oprócz leczenia farmakologicznego dobre efekty daje stosowanie fizykoterapii, w tym masaży akupunktury, akupresury, ultradźwięków, krioterapii, elektroterapii, pod warunkiem, że zabiegi te są dobrane indywidualnie pod pacjenta. Zabiegi takie zapobiegają osłabieniu mięśni łagodzą ból. Podobną funkcję spełniają ćwiczenia rehabilitacyjne.
A co zrobić, gdy ból mięśni pojawia się wskutek przetrenowania? W takim wypadku oprócz leków przeciwbólowych sprawdzą się zimne okłady przykładane w miejscu urazu, ciepłe kompresy oraz kąpiele, które dzięki rozszerzeniu naczyń krwionośnych powodują odżywienie tkanek. W aptece można kupić cały szereg rozgrzewających i chłodzących maści, żeli czy plastrów do stosowania miejscowego.
TEJPY DLA AMATORÓW SPORTU
Jeśli zapytalibyśmy sportowca, jak sobie pomóc, gdy podczas treningu naciągnęliśmy któryś z mięśni, ten najprawdopodobniej odpowie, że oprócz maści i tabletek, dobrze sprawdzają się tejpy. I być może pokaże nam kolorowy plaster. Co to takiego?
Oklejanie wybranych fragmentów ciała plastrami to tzw. plastrowanie dynamiczne albo taping kinestetyczny bądź kinesiotaping.
Jest to metoda terapeutyczna stosowana w fizjoterapii, terapii manualnej i medycynie sportowej polegająca na przylepianiu plastrów o specjalnej strukturze na miejsca, które wymagają „naprawy”. Weźmy choćby nadwyrężenie mięśnia podczas treningu: jeżeli taśma naklejona jest tak, że ściąga skórę do środka, to dany mięsień będzie mniej pracował podczas obciążenia.
Innymi słowy tejpy to narzędzie wspomagające profilaktykę i leczenie różnych dolegliwości, w tym przede wszystkim tych wynikających z uprawiania sportu, choć nie tylko. Dość powszechne jest np. wykorzystywanie plastrów w leczeniu przewlekłych bólów mięśniowo- szkieletowych, przy czym ich naklejeniem powinien zająć się doświadczony fizjoterapeuta.
